Ονειροκρίτης

Η Φθιώτιδα και η ιστορία της.

H κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού, σύμφωνα με την άποψη των γεωλόγων, όπως του Α.Philipson για παράδειγμα, σχηματίστηκε στη διάρκεια του τριτογενή γεωλογικού αιώνα, δηλαδή πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια. Κατοικήθηκε δε από μακρινές και πανάρχαιες εποχές. Σε τούτο συνέβαλαν οι άριστες κλιματολογικές συνθήκες και το εύφορο και πρόσφορο έδαφός της. Τόσο πλούσια ήταν αυτή η περιοχή που ο μεν 'Όμηρος αποκαλεί τη Φθία "ερίβωλον" και "εριβώλακα", ενώ ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς την θεωρεί σαν το πιο γόνιμο και παραγωγικό μέρος της Ελλάδας. Aρχαιολογικές έρευνες που έγιναν στον αιώνα μας σε γειτονικές θέσεις της Λαμίας (Λιανοκλάδι, Φουρνοσπηλιά, Αμούρι, Μπεκή, Πλατάνια), έφεραν στο φως κατάλοιπα οικισμών της Μέσης και της Νεότερης Νεολιθικής Εποχής. Τούτο σημαίνει πως η κοιλάδα του Σπερχειού κατοικήθηκε από την 5η π.Χ. χιλιετία, τουλάχιστον. Αργότερα, και στο τέλος της τέταρτης χιλιετίας τούτη η περιοχή κατακλύστηκε από τους Κάρες, τους Λέλεγες, τους Δρύοπες ή τους Πελασγούς, που για αιώνες κατοικούσαν στη Μικρά Ασία.
Το 2000 π.Χ. σημειώνεται εισβολή των Αρίων - Ινδοευρωπαίων - απ' τους οποίους προέρχεται και η φυλή των Αχαιών, δηλαδή η πρώτη ελληνική φυλή. Αφού διώξανε καμπόσους απ' τους προκατόχους και ενσωματώθηκαν με τους υπόλοιπους, εγκαταστάθηκαν και στη κοιλάδα του Σπερχειού, δημιούργησαν τη Φθία και την Ελλάδα, σημαντικά κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, και πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. 'Έχει κατά καιρούς αμφισβητηθεί αν η Φθία και η Ελλάδα ήταν πόλεις ή περιοχές. Σαν πιο αξιόπιστη μαρτυρία θεωρούμε εκείνη του Ομήρου, που τις αναφέρει μάλλον σαν πόλεις και μάλιστα κοντά στις όχθες του Σπερχειού και απ' τις οποίες αργότερα βαφτίστηκαν και οι περιοχές τους :
"Νυν αυ τους, όσοι το Πελασγικόν Αργος έναιον , οι τ' Αλον οι τ΄' Αλόπην, οι τε Τρηχίν' ενέμοντο, οι τ' είχον Φθίην η δ' Ελλάδα καλλιγυναίκα". Σύμφωνα με τη μελέτη του καθηγητή Αντ. Χατζή, οι 'Έλληνες ή 'Ελλάνες ήταν κάτοικοι της πόλης 'Ελλη ή 'Ελλα, που βρισκόταν στις όχθες του Σπερχειού και που τ' αρχικό του όνομα ήταν Ελλάς κι έτσι η χώρα μέσα απ' την οποία περνούσε ονομάστηκε Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια των Περσικών Πολέμων τη Φθιώτιδα την κατοικούσαν οι Αχαιοί Φθιώτες, οι Αινιάνες, οι Οιταίοι και οι Μαλιείς, που κατ' άλλους ιστορικούς φέρονται σαν τους ιδρυτές της Λαμίας, κατ' άλλους σαν τους κατακτητές της στα 413 π.Χ. και οι οποίοι όμως αργότερα την κατέστησαν μια απ' τις σπουδαίες πόλεις τους και πρωτεύουσα της περιοχής, δίνοντάς της τη θέση της Τραχίνας
Το κτίσιμο της Πόλης

Η Λαμία, η πρωτεύουσα του νομού Φθιώτιδας, μέχρι τα 1950 ήταν χτισμένη πάνω σε δύο λόφους που'ναι οι απολήξεις της 'Οθρυος. Σήμερα όμως σκεπάζει όχι μονάχα τούτους τους λόφους, μα έχει ξεχυθεί, όπως η λάβα του ηφαιστείου, σ' όλες τις πλαγιές, τις ρεματιές, τις γόνιμες και άγονες περιοχές μέχρι τον κάμπο του Σπερχειού.
Το πότε ακριβώς χτίστηκε δεν το γνωρίζουμε γιατί ούτε ο Ηρόδοτος, που περιγράφει την πορεία του Ξέρξη, την αναφέρει και τούτο ίσως γιατί δεν υπήρχε, ίσως γιατί ήταν μικρή και ασήμαντη ή ίσως γιατί δεν ήταν στο δρόμο του, μα ούτε και ο Θουκυδίδης, που περιγράφει την εκστρατεία του Βρασίδα στα 424 π.Χ. προς τη Θράκη, αν και πέρασε μέσα απ' την Ηράκλεια για τη Μελιταία, αναφέρει τίποτα για τη Λαμία. Μνημονεύεται για πρώτη φορά απ' το Δημήτριο Καλλατιανό στα 427 π.Χ., εξ' αιτίας του τρομακτικού και καταστρεπτικού σεισμού της περιοχής :"Δημήτριος δ' ο Καλλατιανός τους καθ' όλην την Ελλάδα γενομένους ποτέ σεισμούς διηγούμενος των τε Λιχάδων νήσων και του Κηναίου τα πολλά καταδύναι φήσι, τα τε θερμά τα εν Αιδηψώ και Θερμοπύλαις επί τρείς ημέρας επισχεθέντα πάλιν ρυήναι, τα δ' εν Αιδηψώ και καθ' ετέρας αναρραγήναι πηγάς. Ωρεών δε το προς θαλάττη τείχος και των οικίων ερί επτακοσίας συμπεσείν, Εχίνον τε και Φαλάρων και Ηρακλείας της Τραχίνος, των μεν πολύ μέρος πεσείν, Φαλάρων δε και εξ' εδάφους ανατραπήναι το κτίσμα, παραπλησία δε συμβήναι και Λαμιεύσι και Λαρισσαίοις...". Στράβων, Α' 60)
Σχετικά με την ίδρυση της πόλης λέγεται ότι χτίστηκε στα 426 π.Χ. απ' τους Μαλιείς σαν αντίβαρο και για λόγους στρατιωτικούς, επειδή κείνη τη χρονιά οι Σπαρτιάτες έχτισαν την Ηράκλεια στη θέση της παλιάς Τραχίνας.
Στο ότι είναι μάλλον έργο των Μαλιαίων, συνηγορεί και το γεγονός ότι το δυτικό μέρος του Φρουρίου της πόλης είναι πολυγωνικό, δηλαδή τρόπος δόμησης του τέλους του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα. 'Ισως όμως και να χτίστηκε και από κάποιους άλλους και να κατακτήθηκε απ' τους Μαλιείς στα 413 π.Χ. ( όπως γράψαμε πιο πάνω). Κανείς δε γνωρίζει τον ιδρυτή της επακριβώς.
Το όνομα της πόλης
Το πώς, από ποιους, πότε και με ποια αιτιολόγηση η πόλη βαφτίστηκε δεν το γνωρίζουμε με ακρίβεια. Ξέρουμε μονάχα πως τούτο ήτανε το αρχικό της όνομα και πως στη συνέχεια το 'χασε κανα δύο φορές, μα το ξαναπόχτησε.Κατά τη μυθολογία, η Λαμία χτίστηκε απ' το Λάμο, το γιο του Ηρακλή και Ομφάλης, της ακόλαστης χήρας - βασίλισσας της Λυδίας που αγόρασε απ' τον Ερμή το Ηρακλή. Μαζί της ο Ηρακλής έκανε κι άλλους δύο γιους: τον Αγέλαο και το 'Υλλο.
Μια άλλη εκδοχή, παρμένη απ' τη μυθολογία και πάλι, είναι ότι χτίστηκε απ' τη Λαμία, τη Βασίλισσα των Τραχινίων, θυγατέρα του Ποσειδώνα. Τούτο το συμπέρασμα βγαίνει απ' τα Φωκικά του Παυσανία:
"Την δε πρότερον γενομένη Σίβυλλαν, ταύτη ταις μάλιστα ομοίως ούσαν αρχαίαν εύρισκον, ην θυγατέρα 'Έλληνες Διός και Λαμίας της Ποσειδώνος φασίν είναι, και χρησμούς τε αυτήν γυναικών πρώτης άσαι και υπό των Λιβύων Σίβυλλαν λέγουσιν ονομασθήναι".Η λέξη Λαμία ετυμολογικά συγγενεύει με το λαιμός ή λάμος, που σημαίνει χάσμα, βάραθρο ή και αχόρταγος, λαίμαργος. Γνωστό πως μέσα από την πόλη περνούσε μεγάλο και βαθύ ρέμα. Στη βορειανατολική πλευρά της Πλατείας Λαού, σε πρόσφατη ανασκαφή για ανοικοδόμηση αποκαλύφθηκε ένα βαθύ φαράγγι με μπόλικο τρεχούμενο νερό. 'Άλλωστε και τα πλατάνια της είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η Λαμία να ονομάστηκε έτσι από τούτο το ρέμα και τις πολλές της λάμιες που ζούσαν κείνα τα χρόνια στην πυκνή της βλάστηση.
Υπάρχει κι άλλη μια θεωρία ακόμα. ίσως πιο αξιόπιστη. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η λέξη Λαμία είναι γένους θηλυκού, ονόματος επιθέτου και σημαίνει την περιοχή, τη χώρα, την πόλη που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους. Και μιας και τούτο όντως συμβαίνει, γιατί να μη λάβουμε τούτη την εκδοχή σαν την πιο σωστή. Γύρω στα 19μ.Χ. η Λαμία για πρώτη φορά χάνει τ' όνομά της και λέγεται Σεβαστή. Μάρτυρας η ακόλουθη περιγραφή :
"Η πόλις σεβαστή ων Λαμιέων Μνασιλαϊδα παρά μόνον, φύσει δε Ξενοφάντου αρετής ένεκεν και ευνοίας της εις αυτήν".
Πότε ξαναπήρε το όνομα Λαμία δε γνωρίζουμε, όπως επίσης δε γνωρίζουμε πότε και από ποιούς μετονομάστηκε Ζητούνι. 'Ίσως τούτο να' γινε στους χρόνους του Ιουστινιανού. Την πρωτοαπαντάμε σαν Ζητούνι στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, στα 869. Εμφανίζεται δε με μια ποικιλία παραλλαγών, όπως: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον, Gipton (κατά του βυζαντινούς χρόνους), Situn (κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας), El Sito (κατά την σύντομη κατοχή των Καταλανών), και Ιzντίν κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Πολλοί ιστορικοί προσπάθησαν να δώσουν κάποια εξήγηση όσον αφορά την προέλευση της λέξης. Μερικοί πιστεύουν πως προέρχεται απ' το τούρκικο ή αραβικό Zeitun που πάει να πει ελιά. 'Άλλοι λένε πως προέρχεται απ' τη σλαβική λέξη σιτόνιον, που σημαίνει η σιτοβόλος περιοχή ή "πέραν του ποταμού κειμένη χώρα". 'Όλες όμως εικασίες. Τίποτα σίγουρο.

Η Λαμία γίνεται γνωστή
Εξ αιτίας της γεωγραφικής της θέσης, επειδή δηλαδή είναι στο πέρασμα από βορρά για νότο και τ' ανάπαλιν, σύντομα έγινε γνωστή κι απόχτησε μια περίοπτη θέση, γι' αυτό σχεδόν απ' την ίδρυση της ξεκινάει κι η τρανή της ιστορία. Διοικείτο από τρεις άρχοντες, από ένα στρατηγό, από έναν ίππαρχο καθώς επίσης και από Βουλή, όπως μαρτυρεί η πιο κάτω σωζώμενη επιγραφή :
"στρατηγέοντος των Αιτωλών Ι... Αρσινέος αγαθά τύχα α πόλις α Λαμιέων και α Βουλή..."
(Αρχαιολογική εφημερίς Αθηνών, 1838).
Στα μέσα του 4ου αιώνα με ποσό 600 μνων οι Λαμιώτες συνέβαλαν στο χτίσιμο ναού στους Δελφούς.Πολλές φορές επιφανείς και διακεκριμένοι κάτοικοι της πόλης ορίστηκαν σαν δικαστές ή διαιτητές για τη διαλεύκανση σοβαρών και αμφισβητήσιμων υποθέσεων. Παράδειγμα η διαφορά μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών που προέκυψε από την οριοθέτηση των συνόρων τους, κατά τους χρόνους του Δημητρίου του Πολιορκητού.
Πρέπει να αγαπούσανε το δίκιο, γιατί από επιγραφή μαθαίνουμε ότι : "επήνεσαν και χρυσώ στέφανω εστεφάνωσαν τους δικαστάς ένεκα δικαιοσύνης...". (Αρχαιολογική εφημερίς Αθηνών, 1846, αρ. 1056).
Από άλλη επιγραφή γίνεται γνωστό ότι οι ιερομνήμονες του Αμφικτυονικού Συνεδρίου στα 246 π.Χ. έδωσαν κάποια προνόμια σε δύο Λαμιώτες, γιατί διακόσμησαν το Ναό της Προνάου Αθηνάς.Στα 395 π.Χ. οι Λαμιώτες μαζί με τους Μαλιείς με αρχηγό τους το Λύσανδρο, πολέμησαν στη μάχη του Αλίαρτου ενάντια στους Αθηναίους και τους συμμάχους τους Θηβαίους, Κορινθίους και Αργείους.
Στα 326 π.Χ. μαζί με τους Θηβαίους πολέμησαν στη μάχη της Μαντινείας, το δε 371 π.Χ. ακολούθησαν το Θεσσαλό για να πολεμήσουν τους Πέρσες.
Στη διάρκεια της πολιτικής και οικονομικής ανόδου του Μακεδονικού Κράτους, η Λαμία βρέθηκε κάτω απ' την κυριαρχία των Μακεδόνων και μετατράπηκε σε μακεδονικό φρούριο στα 344 π.Χ. 'Ενας μεγάλος αριθμός Λαμιωτών πολέμησε εναντίον των Περσών και έφτασε μέχρι και τα Γαυγάμηλα ακόμα.
Η λατρεία
Οι θεοί που λατρεύτηκαν στη Λαμία και την ευρύτερη περιοχή ήταν πολλοί. Και πρώτα απ' όλους ο Ζευς, ο "πατήρ ανδρών τε θεών τε", κατά τον 'Ομηρο. 'Ητανε ο θεός - προστάτης της φυλής των Αχαιών. Στην περιοχή μας ονομαζόταν Πελασγικός ή Δωδωναίος. Σε τούτον το γενάρχη προσεύχεται ο Αχιλλέας όταν λέγει :
"Ζευ, άναξ, Δωδωναίε, Πελεσγικέ, τήλόθι ναίων, Δωδώνης μεδέων δυσχειμέρου"(Ιλιάδα, Β', στ. 233)
Μας είναι ιστορικά γνωστό πως στην αρχαία Ανθήλη, κωμόπολη κοντά στα Θερμοπύλια, υπήρχε ναός προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Επίσης στη διάρκεια των Αμφικτυονιών, που γίνονταν εδώ και μάλιστα δύο φορές το χρόνο, όλοι οι περίοικοι του Μαλιακού Κόλπου στέλνανε αντιπροσώπους που προσέφεραν πανηγυρικές θυσίες σε τούτη τη θεά. Σε ανασκαφή που έγινε στα 1876 βρέθηκαν τρία αγάλματα και το ένα από τούτα παρίστανε τη Δήμητρα.
Στα 1888 βρέθηκε στη Λαμία άγαλμα της θεάς Αθηνάς και ήτανε έργο του σπουδαίου γλύπτη Πραξιτέλη.
Ο Ποσειδώνας επίσης λατρευόταν στη Λαμία. Τούτη η λατρεία μαρτυρείται από το ναό που βρέθηκε(Δεν βρεθεικε καποιος ναός αλλα εχουμε ιστοικες πληροφωρίς οτι υπήρχε ο συγκεκριμενος ναός στην παραπάνω περιοχή). κοντά στο χωριό Λυγαριά, που ήταν αφιερωμένος στο ονομά του καθώς επίσης και απ' το ότι στη μυθολογία αναφέρεται πως η πόλη χτίστηκε από τη Λαμίας, κόρη του ολύμπιου θεού, γι' αυτό και η ιδιαίτερη λατρεία στον πατέρα της.
'Αλλες θεότητες που λατρεύτηκαν στη Λαμία ήταν ο Διόνυσος - βρέθηκε ναός του - και η Αφροδίτη, της οποίας βρέθηκαν δύο αγάλματα στις ανασκαφές του 1876, τα οποία χρονολογούνται απ' την 3η π.Χ. εκατονταετηρίδα

Ο Λαμιακός πόλεμος
Οι δημοκρατικοί κάτοικοι της Αθήνας θεώρησαν το γεγονός του θανάτου του Μεγαλέξανδρου στα 323 π.Χ., μεγάλη ευκαιρία για ν' απαλλαγούν απ' το βαρύ μακεδονικό ζυγό. Για τούτο συνενώθηκαν μ' άλλους Έλληνες ομοϊδεάτες, φτιάξανε ένα στρατό από κάπου 30.000 άνδρες, όρισαν αρχηγό τους το Λεωσθένη, κι ανενόχλητοι πορευτήκανε μέχρι τη Λαμία.
Απ' την άλλη μεριά, οι Μακεδόνες μ' αρχηγό τους τον Αντίπατρο, που 'χε μονάχα 13.000 πεζικάριους και καμιά εξακοσαριά καβαλαραίους, διαβήκαν το Σπερχειο και κατέλαβαν την Ηράκλεια.
Ο Λεωσθένης, έχοντας αριθμητική υπεροχή, συνέχεια προσπαθούσε με αψιμαχίες να προκαλέσει τον Αντίπατρο σε πόλεμο. Τούτος όμως γνωρίζοντας τη μειονεκτική του θέση, "έδραμεν εις την Λαμίαν, εισέβαλε εις την πόλιν και ωχηρώθη εν αυτή".
Πολλές οι επιθέσεις των Αθηναίων μα άκαρπες. Τα τείχη της Λαμίας προστάτευαν τους Μακεδόνες. Μη έχοντας άλλο τρόπο να αναγκάσουν τον Αντίπατρο και τον στρατό του να εμπλακεί σε πόλεμο, οι Αθηναίοι σκάψανε βαθιά τάφρο τριγύρω της Λαμίας, ελπίζοντας ότι η "έλλειψις των χρεοδοστάτων ήθελεν αναγκάσει αυτούς εις παράδοσιν".
Ετσι άρχισαν οι στερήσεις, η πείνα, η δίψα και οι αρρώστιες. Ο Αντίπατρος βλέποντας την απελπιστική κατάσταση του στρατού του, ζήτησε ειρήνη. Ανένδοτος ο Λεωσθένης, που ήθελε την ανευ όρων παράδοση του μακεδονικού στρατού. Και ενώ όλα έδειχναν πως ο Αντίπατρος θα παραδινόταν, η μοίρα επιφύλαξε κάτι απροσδόκητο για τον Αθηναίο αρχηγό. Μια πέτρα, σε κάποια μικροσυμπλοκή, ξέφυγε και τον χτύπησε στο κεφάλι. Τρεις μέρες αργότερα ξεψύχησε."Του δε Αντιπάτρου τοις τας τάφρους ορύττουσιν επιθεμένου, και συμπλοκής γενομένης, ο Λεωσθένης παραβοηθών τοις ιδίοις καιπληγείς εις την κεφαλήν λίθω, παραχρήμα μεν έπεσε και λιποψυχήσας εις την παρεμβολήν απεκομίσθη, τη τρίτη δε ημέρα τελευτήσαντος αυτού και ταφέντος ηρωικώς δια την εν τω πολέμω δόξαν ο φήμος Αθηναίων..."Τη θέση του Λεωσθένη πήρε ο Αντίφιλος, Αθηναίος, που διακρινόταν για την πολεμική του ανδρεία.Οι Μακεδόνες βλέποντας πως ο Αντίπατρος εξακολουθούσε να' ναι σε δεινή θέση, έστειλαν το Λεοννάτο με 20.000 πεζικάριους και 2.500 καβαλαραίους. Οι Έλληνες σύμμαχοι, φοβούμενοι την ερχόμενη ενίσχυση, έλυσαν την πολιορκία και προσπάθησαν να σταματήσουν το Λεοννάτο προτού ενωθεί με τον Αντίπατρο. Μάχη φοβερή ξέσπασε λίγο πιο έξω από τη Λαμία. Ο Λεοννάτο σκοτώθηκε. Ο Αντίπατρος έτρεξε να βοηθήσει το στρατό του σκοτωμένου αρχηγού. Ταυτόχρονα οι Μακεδόνες λάβανε κι άλλη στρατιωτική βοήθεια που?φτασε απ' την Ασία με αρχηγό τον Κρατερό . Νέα εξοντωτική μάχη ξέσπασε στην Κρανώνα της Λάρισας. Χρόνος της ο Σεπτέμβρης του 322 π.Χ.. Νικητές οι Μακεδόνες.Η Λαμία ξανάπεσε στα χέρια των Μακεδόνων . Έμεινε κάτω απ?το ζυγό τους μέχρι το 302, χρονιά που λευτερώθηκε απ?το Δημήτριο τον Πολιορκητή.
Ο Αντίοχος με τον Αννιβα στην Λαμία
Στη διάρκεια του 3ου π.Χ. αιώνα η Λαμία γνώρισε μια απ'τις πιο ανθηρές περιόδους στην ιστορία της αλλά συνάμα και την ολοκληρωτική της καταστροφή . Σε τούτα τα γεγονότα συνετέλεσαν οι Αιτωλοί με τους οποίους οι Λαμιώτες συμμάχησαν.
Οι Αιτωλοί, λαός τραχύς, γενναίος, πλεονέκτης και φύσει ελεύθερος είναι οι μόνοι που όχι μόνο δεν βρέθηκαν κάτω απ' τη κυριαρχία των Μακεδόνων, μα και τους πολέμησαν αποτελεσματικά και επέβαλαν την επιρροή τους πάνω σ'άλλες πόλεις. Στα 212 π.Χ. οι Λαμιώτες και οι Αιτωλοί συμμάχησαν με τους Ρωμαίους για να πολεμήσουν τους Μακεδόνες. Τούτο όμως το πάντρεμα με τους Ρωμαίους ήταν η αρχή των πολλών δεινών που ακολούθησαν για τη Λαμία και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Στα 208 π.Χ. ο Μακεδόνας αρχηγός Φίλιππος ο Ε' συγκρούστηκε με τους Αιτωλούς και τους Λαμιώτες μέσα στη Λαμία , τους νίκησε και τους ανάγκασε να κλειστούν στο Φρούριο. Στα 207 π.Χ. οι Αιτωλοί υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης με το Φίλιππο, ομοίως και οι Ρωμαίοι στα 205 π.Χ. Λίγο αργότερα όμως, κατά το 200 π.Χ. οι Ρωμαίοι αθέτησαν τη συμφωνία ειρήνης και επιτέθηκαν κατά του Φιλίππου.
Οι Αιτωλοί, μισούντες τους Ρωμαίους επειδή δεν τους έδωσαν τα όσα είχαν συμφωνήσει για την υποστήριξη τους κατά του Φιλίππου, αποφάσισαν να κάνουν συνέλευση στη Λαμία. Σε τούτο το ιστορικό γεγονός κάλεσαν τον Αντίοχο, το μεγάλο Σύριο βασιλιά, που ήρθε στη Λαμία συνοδευόμενος απ'τον Αννίβα. Τούτος ο Καρχηδόνιος στρατηγός έγινε αντικείμενο θαυμασμού, περπάτησε στα λαμιώτικα στενεσόκακα και χρειάστηκαν ώρες πολλές να περάσει μέσα από τα πλήθη μέχρι να φτάσει στον τόπο της συνέλευσης στην οποία και μίλησε.
Η συνέλευση ανακήρυξε τον Αντίοχο αρχιστράτηγο όλων των συμμάχων στον πόλεμο κατά των Ρωμαίων. Δεν τον υποστήριξαν όμως έμπρακτα - όπως του είχαν υποσχεθεί , με αποτέλεσμα το 191 π.Χ. να νικηθεί απ'το Ρωμαίο Ακίλιο στα Θερμοπύλια . Στη συνέχεια ο Ακίλιος συμμάχησε με το Φίλιππο και επιτέθηκαν κατά της Λαμίας, η οποία αντιστάθηκε, γεγονός που τους ανάγκασε να την πολιορκήσουν για να αναγκάσουν τους Λαμιώτες να παραδοθούν. Θα άντεχαν πολύ, αν ο Ακίλιος δεν έκανε, το 190 π.Χ., πολλές ταυτόχρονες και ξαφνικές επιθέσεις στην ήδη εξασθενημένη Λαμία .Σε μια ξαφνική τέτοια πρωινή επίθεση η πόλη καταλήφθηκε μέσα σε λίγες ώρες , λεηλατήθηκε ανηλεώς και ό,τι τρόφιμα και ρουχισμός υπήρχαν μοιράστηκαν στους στρατιώτες . Η Λαμία καταστράφηκε ολοκληρωτικά και για αιώνες ήταν σχεδόν ξεχασμένη και ανύπαρκτη.
Η Βυζαντινή περίοδος
Στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Λαμία μνημονεύεται για πρώτη φορά στα πρακτικά της 3ης Οικουμενικής Συνόδου που?γινε στα 431 μ.Χ. στην Έφεσο και στην οποία πήρε μέρος ο επίσκοπος της ο Σεκουδιανός. Τη συναντάμε ξανά σε γραπτό κείμενο το 531 μ.Χ. όταν ένας απ'τους ιερείς της ο Πατρίκιος, ταξίδεψε στη Ρώμη για να συναντήσει τον Πάπα και να του επιδώσει επιστολή του Μητροπολίτη της Λάρισας, στην οποία παραπονιόταν γιατί ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης τον είχε καθαιρέσει.
Αναφέρεται άλλη μια φορά ακόμα το όνομα της. Τούτο συμβαίνει το 551μ.Χ., στην εποχή του Ιουστινιανού, όταν ένας φοβερά μεγάλος και καταστρεπτικός σεισμός αφάνισε όχι μονάχα τη Λαμία, μα και ολόκληρη την τριγύρω περιοχή . Από τούτη τη χρονιά και για αιώνες η Λαμία πέφτει σε παρακμή. Χάνεται.
Ανάμεσα στο 551 μ.Χ. και στο 869μ.Χ. που ξαναμνημονεύεται, πολλά γεγονότα έγιναν, όπως για παράδειγμα τα δεινά που υπέστη με τον ερχομό των Οστρογότθων, των Σλάβων και των Βουλγάρων καθώς επίσης και η απόκτηση καινούριου ονόματος, με το οποίο τη γνωρίζουμε στην 8η Οικουμενική Σύνοδο, που'γινε στην Κωνσταντινούπολη στα 869 μ.Χ. και στην οποία πήρε μέρος ο εκπρόσωπος της, ο Γεώργιος, Επίσκοπος Ζητουνίου, όνομα που θα κρατήσει μέχρι το 1836.
Είναι γνωστό ότι οι Λαμιώτες ασπάστηκαν το Χριστιανισμό πολύ νωρίς, πιθανά ανάμεσα στα 50 και 52 μ.Χ., δηλαδή την εποχή που και οι γείτονες μας Υπατιαίοι άκουσαν το Ευαγγέλιο για πρώτη φορά από τον Ηρωδίωνα , έναν από τους εβδομήντα Αποστόλους. Δε μας είναι όμως γνωστό αν ο Ηρωδίωνας ήταν εκείνος που πρωτομύησε τους Λαμιώτες στο Χριστιανισμό ή κάποιος άλλος. Ένα άλλο γεγονός που συνέβη κατά την περίοδο της διάδοσης του Χριστιανισμού είναι το πέρασμα απ'τη Λαμία των Αποστόλων Παύλου και Λούκα στο ταξίδι τους απ'την Κόρινθο για τη Μακεδονία. Μερικοί απ'τους ιστορικούς το αμφισβητούν .Πιστεύουν πως η πορεία που ακολούθησαν ήταν απ?τη Στυλίδα στην Πελασγία και κατόπιν στον Αλμυρό. Άλλοι πιστεύουν πως πέρασαν απ'τη Λαμία για το Δομοκό κι από κει στα Φάρσαλα. Το πιθανότερο είναι να ακολούθησαν τη δεύτερη πορεία, μιας και η Λαμία ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων ξακουστή, αφού υπήρξε κάποτε πρωτεύουσα και τόπος πολλών πολέμων.
Φράγκοι και Καταλανοί
Οι Σταυροφόροι, με το πρόσχημα της τάχα απελευθέρωσης των Άγιων Τόπων απ'τους άπιστους, κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη στις 13 του Απρίλη στα 1204. Μιας και γίνηκαν κυρίαρχοι της, Βασιλίαδες των Πόλεων, δημιούργησαν δικό τους κράτος, επέλεξαν για βασιλιά τους τον κόμητα της Φλάνδρας, Βαλδουίνο και μοίρασαν το Βυζαντινό Κράτος αναμεταξύ τους, κόβοντας το σε βαρονίες, αυθεντίες και μαρκιωνίες. Τη Στερεά τη δώσανε στο μαρκήσιο Βονιφάτιο το Μομφερατικό. Τούτος ίδρυσε τη Βαρωνία του Ζητουνίου, την Αυθεντία της Γραβιάς και τη Μαρκωνία της Βοδονίτσας .Φαίνεται δε πως ήτανε γενναιόδωρος, γιατί αμέσως μας παραχώρησε στο Τάγμα των Ναϊτών.Φοβερές και τρομερές οι επιπτώσεις της Φραγκοκρατίας σ'ολόκληρη την Ελλάδα, μα και στη Λαμία. Στα 1275 η πόλη συν γυναιξί και τέκνοις δίνεται προίκα από το σεβαστοκράτορα Ιωάννη στο Γουλιέλμο Δελαρός, για το γάμο του με την Ελάνη, κόρη του Ιωάννη. Το ίδιο δε γεγονός επαναλαμβάνεται στα 1316,όταν ο νόθος γιος του βασιλιά των Καταλανών Φρειδερίκου, Ντον Αλφόνσο Φαδρίγ, πήρε για γυναίκα του την κόρη του Βονιφάτιου της Καρύστου .
Η Λαμία έγινε τόπος τρομακτικών συγκρούσεων ανάμεσα στους Φράγκους και τους Βυζαντινούς μέχρι τη χρονιά που πέρασε στα χέρια του Δεσπότη της Ηπείρου, βρήκε κάποια ηρεμία, που όμως δεν κράτησε παρά ελάχιστο χρόνο, γιατί οι Φράγκοι την ξαναυποδουλώσανε.
Στα 1319 γνώρισε τους Καταλανούς. Νέες περιπέτειες λεηλασίες, αιματοχυσία, το χάσιμο κάθε αστικού δικαιώματος, η στέρηση περιουσιακών τίτλων, η ανακήρυξη της Νέας Πάτρας (Υπάτης) ως πρωτεύουσας της περιοχής και με επισκοπική έδρα, είναι μερικά απ?τα πάμπολλα που τούτοι πράξανε για να καταντήσουν τη Λαμία πόλη ασήμαντη, δευτερεύουσας σημασίας και φέουδο του αφέντη και δυνάστη Φαδρίγου. Και ενώ θα περίμενε κανείς με το θάνατο του βάναυσου Καταλανού να λυτρωθούν οι κάτοικοι, έγινε το αντίθετο, γιατί τον διαδέχτηκε ο γιος του Πέτρος, φοβερότερος του πατέρα. Στα 1356 αναλαμβάνει ο νεότερος αδελφός, Ιάκωβος Φαδρίγος και στα 1367 ο γιος του, Αλφόνσος Λουδοβίκος Φαδρίγος, που ήτανε κόμης των Σαλώνων και αυθέντης της Λαμίας.Και σα να μην έφτανε η βαρβαρότητα των Καταλανών , ήτανε και οι Αλβανοί που ανάμεσα στα 1320 και 1365 κατέβαιναν κατά εκατοντάδες, πολεμούσαν τους Καταλανούς ,λεηλατούσαν τη Λαμία και γύρω στα 1365 λέγεται ότι την κυρίεψαν κιόλας.Στη συνέχεια πολλά ήταν τα δεινά που επεφύλαξε η μοίρα σε τούτη την πόλη. Οι κατακτητές της την άρπαζαν ποτέ ο ένας και ποτέ ο άλλος. Έτσι στα 1393 το Ζητούνι για πρώτη φορά καταλαμβάνεται απ'τους Τούρκους που νίκησαν τους Καταλανους. Στα 1402 πέφτει στα χέρια των Βυζαντινών που το ξαναθυμήθηκαν. Αρχηγός τούτης της κατοχής ο Καντακουζηνός ο Στραβομύτης .Στα 1423 ξαναγίνεται απόκτημα των Τούρκων. Το κράτησαν μέχρι τα 1444 για να το ξαναπάρουν οι Βυζαντινοί και να το διαφεντέψουν μέχρι το 1446, δηλαδή για 387 χρόνια θα βρεθεί κάτω απ?τη μπότα των Τούρκων και θα λευτερωθεί στις 28 του Μάρτη στα 1833.
Τουρκοκρατεία
Στη διάρκεια της μακρόχρονης τούρκικης κατοχής, οι συνθήκες ζωής των κατοίκων του Ζητουνίου ήταν όμοιες κι απαράλλαχτες μ'εκείνες του λαού της υπόλοιπης τουρκοκρατούμενης χώρας. Ο ραγιάς κατάντησε έρμαιο κι ένα τίποτα στα χέρια των πασάδων, των αγάδων και κατοπινά των κοτσαμπασηδων.Από τη μια ο κεφαλικός φόρος και το παιδομάζωμα κι από την άλλη τα τσιφλίκια των πασάδων, γονάτιζαν τον έρημο ραγιά που προσπαθούσε να επιβιώσει από μια χούφτα πετροχώραφα. Και δεν του έφτανε μονάχα τούτο .Έπρεπε ν?αποδίδει στον αφέντη το ένα πέμπτο της μιζέριας του.Στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το Ζητούνι υπήρξε στρατιωτικό , πολιτικό και εμπορικό κέντρο. Στην εποχή Δε του Σελίμ του Β? (1566-1574) ήταν Βιλαέτι, δηλαδή είχε γενικό διοικητή και καδή.
Μιας και ήτανε στρατιωτικό κέντρο διατηρούσε ένα μεγάλο αριθμό στρατιωτών, συνήθως από 5.000 μέχρι 10.000. Και τούτο σήμαινε εξαναγκασμό των κατοίκων σε ανεύρεση τροφής, στέγης, ζωοτροφής, απάνθρωπες αγγαρείες, εξευτελισμούς και ταπεινώσεις.Όλα τούτα και πολλά ακόμα, προστιθέμενων και των κοτζαμπάσηδων, αναγκάσανε τους Έλληνες να γίνουνε κλέφτες και αρματολοί. Οι Ζητουνιάτες δεν αποτέλεσαν εξαίρεση. Τα χρόνια τούτα οι κάτοικοι της πόλης ήτανε ένα συνοθύλευμα λαών και φυλών ,όπως Τούρκοι ,Έλληνες, Αρμένιοι, Λατίνοι ,Γύφτοι και Εβραιοι.
Μας τα λενε οι πολλοι και αξιολογοι περιηγητες κι αξιωματουχοι που διαβηκαν την πόλη μας. Ανάμεσα σε τούτους και ο Μωάμεθ ο Β' που την άνοιξη του 1458 πέρασε απ?εδώ διαβαίνοντας για την Πελοπόννησο.Αν και σ'ολη τη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων οι συνθήκες ζωής ήτανε άθλιες. Δε μπόρεσαν να σβήσουν τη ψυχή του Έλληνα που περίμενε τη στιγμή της αποτίναξης του ζυγού. Ήρθε κάποτε. Την έφεραν οι στίχοι του Ρήγα , οι εργάτες της Φιλικής Εταιρείας στο 18ο αιώνα και η αποστασία του Αλί Πασά.Και σαν η φλόγα της Επανάστασης ξεπήδησε στην Πελοπόννησο, η Ρούμελη παρά τον άμεσο κίνδυνο και τις απειλές, δεν ολιγωρούσε, Εστέναζε μόνον και περίμενε την καλήν στιγμήν , δια να ριφθεί πάνοπλος εις τον αγώνα, όπως το έκαμε μετ'ολιγον, και έδωκε τα εκπληκτικότερα ηρωικά κατορθώματα, αίμα, πήραν πολεμικής και στρατηγικούς εγκεφάλους.
Σύμβολο ηρωισμού, αυταπάρνησης και αδάμαστης ψυχής ο Θανάσης Διάκος, που 'ξερε πολύ καλά πως ο θάνατος του κείνη τη στιγμή άξιζε πιότερο για το Γένος κι απ'τη ζήση του.Μετά την απελευθέρωση, η Λαμία κινδύνευσε να παραμείνει στις τουρκοκρατούμενες περιοχές. Μα, ύστερα από ένα διπλωματικό αγώνα ανάμεσα στην Τουρκία και στην Ελλάδα για την οριοθέτηση των συνόρων, νικήτρια αναδείχτηκε η Ελλάδα, κι έτσι η Λαμία απόχτησε τη λευτεριά της. Το Βασιλικό Διάταγμα που εκδόθηκε στις 10 του Φλεβάρη στα 1833 όριζε την παραλαβή του Φρουρίου απ'τις Ελληνικές Αρχές, όμως τούτο δεν πραγματοποιήθηκε πριν απ'τις 28 του Μάρτη στα 1833. Ημέρα μήνας και χρόνος της πολυπόθητης λευτεριάς. Η Λαμία πια όριζε τον εαυτό της.
Μεταεπαναστατική Λαμία
Το πρώτο φαινόμενο, άξιο μνημόνευσης, που σημειώνεται μετά την οριοθέτηση των συνόρων και το ελευθέρωμα της πόλης, είναι το φευγιό των τούρκικων οικογενειών για την ακόμα τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία και το βιαστικό ξεπούλημα της περιουσίας τους που "εν μια νυκτί" πέρασε απ' τους αγάδες σε ελάχιστους Έλληνες, τους αργότερα γνωστούς ως μεγαλοτσιφλικάδες. Έτσι το σύνολο των Ελλήνων βρέθηκαν από ραγιάδες Τούρκων, σκλάβοι και δούλοι των συμπατριωτών τους!Ακολουθούν οι λοιμώδεις αρρώστιες, οι ελονοσίες, ο δάγκειος πυρετός και η μεγάλη παιδική θνησιμότητα. Πώς και με τι να πολεμήσεις τούτα, που 'μοιάζαν με κεφάλια Λερναίας Ύδρας που όσα κι αν έκοβες τελειωμό δεν είχαν! Μακεδόνες, Θεσσαλοί και Ηπειρώτες καταφθάνουν στην πόλη μας για ν' αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια και να βρουν κάποιο μεροκάματο. Κι όσοι καταφέρνουν να περάσουν το Τουρκικό Προξενείο που λειτουργεί στη Λαμία (1857 - 1881) και το Τελωνείο, θεωρούν τον εαυτό τους πολύ τυχερό.Ακολουθεί ο ερχομός του Όθωνα. Έρχεται τούτος ο δεκαοχτάχρονος "Βασιλιάς" το Γενάρη στα 1833. Ανήλικος καθώς είναι φέρνει μαζί του δυο τρεις Αντιβασιλιάδες για να τον ορμηνεύουν και ταυτόχρονα να διοικούν μέχρι να τρανέψει. Και σαν να μην έφταναν τούτοι, κουβάλησε μαζί του και κάμποσες δεκάδες χιλιάδες Βαυαρούς στρατιώτες
Όλοι τους μαζί, "Βασιλιάς", Αντιβασιλιάδες και στρατός προξένησαν τόσα δεινά στο χιλιόπαθο λαό που, τα όσα παθήματα ανιστορήσαμε μέχρι τώρα σε τούτη τη σύντομη ιστορία, είναι μηδαμινά σε σύγκριση με όσα υπέφερε ο λαός μέχρι τα 1862, που διώχθηκε άρον άρον.Δε θα τα αναφέρουμε όλα. Δεν είναι της παρούσης μελέτης. Ένα μονάχα θα αναφέρουμε, έτσι για δείγμα.
Τούτο είναι το θέμα "Ληστεία" που για πολλές δεκαετίες ταλάνισε και ξεζούμισε τον ήδη "στεγνωμένο" ελληνικό λαό."Η ληστεία στην μεταεπαναστατική Ελλάδα και ιδιαίτερα η μορφή που πήρε στη Στερεά, συνδέεται άμεσα με την εδαφική ρύθμιση του ελληνικού ζητήματος και την οργάνωση του νεοσυστάτου κράτους... Πήρε όμως απειλητικές διαστάσεις μετά το 1833 και συγκεκριμένα μετά τη διάλυση των ατάκτων στρατευμάτων του Αγώνα από τους Βαυαρούς αντιβασιλείς τον Μάρτιο του ιδίου χρόνου".Οι πολλές κι απανωτές συσκέψεις, τα πολύωρα συμβούλια και οι νόμοι, που ο ένας ακύρωνε τον άλλο, Δε μπόρεσαν δυστυχώς να λύσουν τούτο το κοινωνικό μεταεπαναστατικό πρόβλημα. Και δεν μπόρεσαν γιατί ο αγωνιστής, ο μπαρουτοχτυπημένος Έλληνας πολεμιστής του '21 αδικήθηκε κατάφωρα, κυνηγήθηκε άγρια και δεν του αναγνωρίστηκε ηθικά και υλικά ο τιτάνιος αγώνας του. Διώχθηκε, μέσα απ' τον τόπο του, απ' τον Όθωνα και το συνάφι του.
Και σαν οι νόμοι δεν έβαζαν φραγμό, ίδρυσαν την Οροφυλακή με 8 τάγματα, που στα 1833 είχα έδρα τη Λαμία και στο Αγρίνιο και συστάθηκαν, την ίδια χρονιά, δυο στρατοδικεία : Ένα στην πόλη μας και τ' άλλο στο Μεσολόγγι. Φέρανε και τη λαιμητόμο! Αποτέλεσμα μηδέν. Η ληστεία συνέχιζε "ακάθεκτη".
Στα 1835 λειτουργεί στη Λαμία το πρώτο Ελληνικό Σχολείο και στα 1850 ιδρύεται το Γυμνάσιο μας. Στα 1855 αρχίζει το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο, εκδίδονται εφημερίδες, τυπώνονται βιβλία, εμφανίζεται το συντεχνιακό και συνδικαλιστικό πνεύμα, ιδρύεται το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στα 1860, και στα 1875 φτάνουν τα πρώτα θεατρικά "μπουλούκια". Δίνονται ελληνικά ονόματα στους δρόμους της πόλης στα 1858, ιδρύονται οι πρώτοι υγειονομικοί σταθμοί. Διορίζεται δήμαρχος ο Νίκος Χρυσοβέργης στα 1836 και η "Ιερά Σύνοδος του Βασιλείου της Ελλάδος" και το διοικητικό μέρος της αυτοκέφαλης Εκκλησίας ανέθεσαν τα καθήκοντα επισκόπου της Επιτροπής της Φθιώτιδας στον Ιάκωβο Μητρόπουλο.Αυτά και πολλά ακόμα, μικρά και μεγάλα γεγονότα, ακολούθησαν μέχρι τ' απόγερμα του 19ου αιώνα, που προτού προλάβει να μας "καληνυχτίσει" σφραγίστηκε μ' ένα τρανταχτό συμβάν, τον πόλεμο της ντροπής, τον πόλεμο του 1897.
Η ελεύθερη Λαμία
Το 2000 π.Χ. σημειώνεται εισβολή των Αρίων - Ινδοευρωπαίων - απ' τους οποίους προέρχεται και η φυλή των Αχαιών, δηλαδή η πρώτη ελληνική φυλή. Αφού διώξανε καμπόσους απ' τους προκατόχους και ενσωματώθηκαν με τους υπόλοιπους, εγκαταστάθηκαν και στη κοιλάδα του Σπερχειού, δημιούργησαν τη Φθία και την Ελλάδα, σημαντικά κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, και πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο.'Εχει κατά καιρούς αμφισβητηθεί αν η Φθία και η Ελλάδα ήταν πόλεις ή περιοχές. Σαν πιο αξιόπιστη μαρτυρία θεωρούμε εκείνη του Ομήρου, που τις αναφέρει μάλλον σαν πόλεις και μάλιστα κοντά στις όχθες του Σπερχειού και απ' τις οποίες αργότερα βαφτίστηκαν και οι περιοχές τους :
"Νυν αυ τους, όσοι το Πελασγικόν Αργος έναιον , οι τ' Αλον οι τ΄' Αλόπην, οι τε Τρηχίν' ενέμοντο, οι τ' είχον Φθίην η δ' Ελλάδα καλλιγυναίκα".Σύμφωνα με τη μελέτη του καθηγητή Αντ. Χατζή, οι 'Ελληνες ή 'Ελλάνες ήταν κάτοικοι της πόλης 'Ελλη ή 'Ελλα, που βρισκόταν στις όχθες του Σπερχειού και που τ' αρχικό του όνομα ήταν Ελλάς κι έτσι η χώρα μέσα απ' την οποία περνούσε ονομάστηκε Ελλάδα.Η ίδρυση της εμποροπανηγύρεως (1855) και του Τελωνείου (1839) συνέβαλαν στην κίνηση του εμπορίου, και δίνουν την ώθηση στην εμφάνιση των πρώτων αστικών επαγγελμάτων και στην κοινωνική πρόοδο. Αυτά όλα έχουν αντανάκλαση στον διοικητικό και πολιτικό τομέα. Προ του 1875 καταφθάνουν από την Αθήνα οι πρώτοι θεατρικοί θίασοι. Λειτουργεί συγχρόνως στρατιωτικό και πολιτικό νοσοκομείο και στο 1836 ιδρύεται φαρμακείο.
Η ίδρυση της εμποροπανηγύρεως (1855) και του Τελωνείου (1839) συνέβαλαν στην κίνηση του εμπορίου, και δίνουν την ώθηση στην εμφάνιση των πρώτων αστικών επαγγελμάτων. Προ του 1875 καταφθάνουν από την Αθήνα οι πρώτοι θεατρικοί θίασοι. Λειτουργεί συγχρόνως στρατιωτικό και πολιτικό νοσοκομείο και στο 1836 ιδρύεται φαρμακείο. Μεταφέρεται το Πρωτοδικείο από την Άμφισσα στη Λαμία και ιδρύεται το Ειρηνοδικείο. Λειτουργεί έκτακτο Στρατοδικείο και Κακουργιοδικείο, που εκδίδει πολλές αποφάσεις, μερικές από τις οποίες, προβλέπουν θανατικές ποινές λόγω εξάρσεως της ληστείας. Το 1860 ιδρύεται στη Λαμία υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Το 1858 αλλάζουν οι δρόμοι τα τουρκικά ονόματα και κτίζονται τα πρώτα νεοκλασσικά σπίτια. Εδώ εδρεύουν μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις και λειτουργούν το Λοιμοκαθαρτήριο και οι Καζάρμες (υγειονομικοί σταθμοί). Εδώ έχουν κάνει από το 1875 την εμφάνισή τους οι πρώτες σοσιαλιστικές και προοδευτικές ιδέες.Βάσει του 8.1.1833 ιδρύθηκε ο Δήμος Λαμιέων, με έδρα τη Λαμία, πλαισιωμένος από τα χωριά : Ζητούνι, Ταράτσα, Μακρολείβαδο, Δερβέν Φούρκα, Τσοπανλάτες, Λαϊτσά, Μπεκή, Καλύβια, Ιμίρμπεη, Αλαμάνα, Μεγάλη Βρύση, Σαρμπουσακλή και Κόμμα. Στα 1836, μετά την κατάργηση του Δήμου Κορωνείας, υπάχθησαν στο Δήμο Λαμιέων και τα χωριά Δίβρη, Παληοχώρι και Λιμογάρδι. Την εκτελεστική εξουσία κατά τα χρόνια 1833-1836 ασκούσαν ο έπαρχος και δύο δημογέροντες, οι Αθ. Τσίγγας και Α. Παπαλεξίου. Πρώτος επίσκοπος του μεταπελευθερωτίκου Ζητουνίου, ήταν ο Ιάκ. Μητρόπουλος
Διοίκηση –Πρώτος Δήμαρχος
Πρώτος Δήμαρχος Λαμιέων, διορίστηκε (1836-1840) ο Νικ. Χρυσοβέργης και πάρεδροι οι Ι. Πετρόπουλος και Ζαφείριος Παπαθανασίου. Δεύτερος δήμαρχος διορίστηκε το 1841 μέχρι το 1845 ο Ι. Πετρόπουλος. Έσοδα του Δήμου αντλούσαν οι αρμόδιοι, από τα πρόστιμα, τα λαχεία, τα τέλη διαβατηρίων, τους φόρους επί των οινοπνευματωδών, των σφαγίων, των εδωδίμων, τα ζυγιστικά, ο ποιμενικός φόρος, ο φόρος επί των μελισσιών, επί των επιτηδευμάτων και επί των οικοδομών. Έξοδα ήταν η Αντιμισθία του Δημάρχου, του Δημοτικού εισπράκτορα, του Γραμματέα, του γραφέα, του κλητήρα, του υδραγωγού, αγορές γραφικής ύλης, ενοίκια κλπ. Επίσης Μισθός δημοτικού Αστυνόμου, γραμματέα και κλητήρα, επισκευές δημοτικών σχολείων, μισθοί δασκάλων, χωροφυλάκων, του Ειρηνοδίκου, προικοδοτήσεις ορφανών, περίθαλψη ενδεών κλπ. Καθαριότητα, ύδρευση, φωτισμό κλπ.
Επί δημάρχου Πετροπούλου άρχισε η διάνοιξη του δρόμου Λαμίας - Στυλίδας. Στα 1846, νέος δήμαρχος διορίζεται ο Γ. Χαλμούκος ή Χαλμακόπουλος, μέχρι το 1850. Από το 1846 μέχρι το 1850 ήταν δήμαρχος ο Ν. Παπαϊωάννου. Το 1850 διορίστηκε δήμαρχος πάλι ο Γ. Χαλμούκος. Η δεύτερη αυτή περίοδος συνέπεσε με τη θεσσαλική επανάσταση του 1854 οπότε δημιουργήθηκαν τεράστια προβλήματα στη Λαμία. Επίσης συνέπεσε με την εκλογή του χώρου της Ξηριώτισσας προς κατασκευή του νεκροταφείου της πόλης.
Διάδοχος του Χαλμούκου, ήταν ο Κυριάκος Τασσίκας. Επί δημαρχίας του συστήθηκε η εμποροπανήγυρη Λαμίας (27.8 - 1.9 κάθε χρόνο Β. Δ. 9.7.1856). Επίσης επί δημαρχίας του άρχισε να λειτουργεί το νεκροταφείο της Ξηριώτισσας. Ο Δημ. Γαρδίκης αναφέρει ως δημάρχους και τους : Ι. Πετρόπουλο (1851 - 1855), Θεοδ. Κωστόπουλο (1856 -1860) και Δημ. Λιάκο (1861 -1865). Στη συνέχεια έγινε δήμαρχος ο Δήμος Παπαβασιλείου (1800-1878) επί δημαρχίας του 1858 - 1866 δόθηκαν ονόματα στους λίγους δρόμους της πόλεως, χαράχθηκε η πλατεία “Αμαλίας” (η σημερινή “Πάρκου”) και θεμελιώθηκε ο σημερινός Μητροπολιτικός Ναός της Ευαγγελίστριας. Ακόμη έγινε η έξωση του Όθωνα. Εκείνη την εποχή, ανέλαβε τη διοίκηση της Λαμίας επιτροπή, αποτελούμενη από τους Αναγνώστη Π. Ζητουνιάτη, Γιαννούτσο Κρίτσα, Ι. Πέτρου, Δημ. Δασκαλόπουλο και Ι. Βλαχάκη, σε συνεργασία με τη φρουρά της Λαμίας, με επικεφαλής το γηραιό αγωνιστή του 21 Παπακώστα Τζαμάλα. Τότε μετονομάστηκαν οι πλατείες “Όθωνος” και “Αμαλίας”, σε “Ελευθερίας” και “Ομόνοιας” αντίστοιχα (1862). Οι μέχρι τότε δήμαρχοι εργάστηκαν με φιλοτιμία για την ανάπτυξη της Λαμίας. Από το 1864 οι δημοτικοί άρχοντες είναι αιρετοί. Πρώτος Δήμαρχος εκλέγεται ο Δήμος Παπαβασιλείου 1866 - 1870. Δεύτερος ο Κων. Κρίτσας (1870 - 1874) τσιφλικούχος της Ηράκλειας (Μουσταφά - μπέη) και της περιοχής της. Ακολουθεί ο Δήμαρχος Λαμίας (1870 - 1874) Ιωανν. Αθ. Κυρώζης. Το 1874 εκλέγεται ο Κόμνας Τράκας 1874 - 1881. Συμπληρωματικά αναφέρεται ότι οι κάτοικοι της Λαμίας κατά το 1834 ήταν 950 - 1000.
Εκκλησία
Ο επίσκοπος Ιάκωβος Μητρόπουλος δημιούργησε 4 ενορίες : 1) Των Αγίων Θεοδώρων (25 οικογένειες και 42 σπίτια), 2) το Αγίου Νικολάου (76 οικογένειες και 44 σπίτια), 3) της Παναγίας Δέσποινας (48 οικογένειες) και 4) Η Αρχοντική, για την οποία δεν αναφέρονται οι οικογένειες και σπίτια. Περί το 1881 παρατηρείται πληθυσμιακή ανάπτυξη της Λαμίας και ο ταξικός και κοινωνικός διαχωρισμός των κατοίκων.
Πολιτική και οικονομική ζωή
Οι μεγαλοαστοί που επέπλευσαν εν τω μεταξύ, αρχίζουν να χτίζουν μεγάλα νεοκλασικά σπίτια ενώ κατά τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, υπήρχαν ακόμη πολλά τουρκικά σπίτια, τζαμιά κ.λ.π. και παράλληλα να ρυθμίζουν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση της περιοχής. Την κατάσταση επηρέασαν κατά πολύ, οι εγκατασταθέντες στη Λαμία Χριστοφ. Περραιβός, Αναγνώστης Ζητουνιάτης, Γ. Τζαχείλας, Αινιάνες, Παπακώστας, Τζαμάλας, Κυριάκος Τασίκας, απ' την Αίγυπτο, Γρ. Πέρβελης, Γ. Ζορμπάς κι αμέτρητοι άλλοι.Στα 1879 ο Δήμος Λαμιέων, είχε 2.186 ψηφοφόρους, μαζί με 14 χωριά της περιοχής του. Μόνη η Λαμία είχε 1.389. Στα 1840 είχε 4.000 κατοίκους. Κατά το 1879, είχε 6.000. Μέχρι το 1881 είχαν συρρεύσει στη Λαμία Θεσσαλοί, Ηπειρώτες, Μακεδόνες, Στερεοελλαδίτες, Αιγυπτιώτες, Κρητικοί, Ασπροποταμίτες, Επτανησιώτες, Βαυαροί, Τούρκοι κ.α.
Οι "Εφτά Βρύσες" και 3-4 πηγές, που βρισκόντουσαν μέσα στη πόλη έλυναν το πρόβλημα υδρεύσεως και αρδεύσεως, μέχρι την εποχή αυτή και αργότερα, με την ενίσχυση και δια των πηγών Αγίου Γεωργίου (κοντά στο φρούριο) των Πηγαδουλίων, της Ταράτσας και του Αγίου Λουκά, μέχρι το 1928 οπότε το θέμα υδρεύσεως της πόλεως έλυσε ο Γοργοπόταμος.
Ο φωτισμός στην αρχή αποτελούσε ιδιωτικό πρόβλημα και μονάχα στα κεντρικά σημεία είχε τοποθετήσει ο Δήμος μερικούς φανοστάτες. Στα κεντρικά σημεία υπήρχε μικρό δίκτυο αποχετεύσεως απότα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης.
Από το 1852 μέχρι το 1877 επίσκοπος Φθιώτιδας ήταν ο Καλλίνικος Καστόρχης, ο οποίος ονομάστηκε αρχιεπίσκοπος η δε Φθιώτιδα, έγινε αρχιεπισκοπή μέχρι το 1899. Από το 1833 μέχρι το 1845, εκτός των άλλων δημοσίων υπηρεσιών υπήρχε έπαρχος. Μετά η Λαμία έγινε πρωτεύουσα Νομού και προίσταται Νομάρχης. Στα 1837, ιδρύθηκε το Δασαρχείο Λαμίας. Πρώτος Διευθυντής του ανέλαβε Βαυαρός, ο οποίος βαπτίστηκε και ονομάστηκε Χρήστος. Προ του 1875 είχαν ιδρυθεί στη Λαμία Ταχυδρομείο και Τηλεγραφείο.
Από το 1836 μέχρι το 1839, χρέη συμβολαιογράφου εκτελούσε ο Ειρηνοδίκης Βασ. Περαιβός, στη συνέχεια δε διορίστηκαν διαδοχικά και εργάστηκαν ως συμβολαιογράφοι 18 τον αριθμόν μέχρι το 1887. Από τα πρώτα χρόνια λειτουργούσαν εφορία και επαρχιακό ταμείο. Κατά την ίδια περίοδο υπήρχαν Διεύθυνση Μηχανικού, Μοιραρχία, Στρατιωτικό Νοσοκομείο και στρατώνες Ιππικού και Πεζικού.
Από το 1857 μέχρι το 1881 λειτουργούσε στη Λαμία, Τουρκικό Προξενείο. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι και λιγότεροι έμποροι και άλλοι επαγγελματίες πολλών ειδικοτήτων. Η ιδιοκτησία κατά μεγάλο ποσοστό ήταν κρατική.
Οικονομική πρόοδος
Κατά το 1850 λειτουργούσε κοντά στη Ροδίτσα αλυκή της (Γαντζούς) και αλαταποθήκη κοντά στη σημερινή πλατεία "Πάρκου". Κατά το 1870 παρουσιάζεται η γνωστή βιομηχανία Αγαθοκλή. Κατά το 1850 - 60 υπήρχε στη Λαμία Εμπορική Ομόρρυθμος Εταιρεία των αδελφών Μαλλιοπούλου. Κατά τα χρόνια 1878-80 ιδρύθηκαν το εργοστάσιο Ι. Ιωσήφ και ο Εμπορικός Οίκος του Δούκα. Κατά τα χρόνια αυτά παρατηρήθηκε μεγάλη κίνηση και στο εξαγωγικό εμπόριο, λόγω της θέσεως της Λαμίας ως κλειδί, παραμεθόριας πόλης, αλλά και αρκετή ανάπτυξη της βιοτεχνίας. Στα βδομαδιάτικα παζάρια σημειωνόταν μεγάλος τζίρος σε εμπορεύματα και ζώα, χονδρικά και λιανικά.
Περί τα 150 επαγγέλματα, αγροτικά, αστικά, ειδικά, εργατικά, τεχνικά και άλλα υπήρχαν προ του 1900 στη Λαμία, πολλά από τα οποία ασκούνται και σήμερα και είναι γνωστά σε όλους. Την οικονομία γενικά στήριξε η Εθνική Τράπεζα και άλλοι πιστωτικοί οίκοι, όπως του Τρ. Κοντόπουλου, Ηρ. και Κ. Τσάλη. Κατά το 1875 έκαναν την εμφάνισή τους στη Λαμία οι ασφαλιστικές εταιρείες "Φοίνιξ " και "Αγκυρα". Κατά την ίδια εποχή υπάρχουν 30 δικηγόροι, 7 γιατροί, 3 φαρμακοποιοί, πολλοί παντοπώλες, υφασματέμποροι, ελληνοράπτες, επιπλοποιοί και ποτάδες, ξυλουργοί, μεταξουργοί, τσαρουχοποιοί, σανδαλοποιοί, σιδηρουργοί και χρυσοχόοι
Εκπαίδευση
Ιδρύθηκαν πολλά δημοτικά σχολεία, σχολαρχεία και Γυμνάσια. Εγκαταστάθηκαν στη Λαμία πολλοί καθηγητές, συγγραφείς και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι που συνέβαλαν με τις προσπάθειές τους, στο να νικήσουν το σκοτάδι της αμάθειας. Μερικοί απ' αυτούς : Δημ. Αινιάν, Μιλτ. Χουρμούζης, Ι. Βερρέτας, Ευθ. Οικονομίδης, Αναστ. Πυκαίος, Γ. Τσερέπης, Ιωσήφ Γκινάκας, Αντώνιος Φατσέασ, Αλ. Δούκας, Μελέτιος Γεωργιάδης, Σεραφείμ Ιππομάχης κ.α.
Πολλοί μαθητές στα σχολεία, έφθασαν από πολλά μέρη. Πολλά τυπογραφεία και εφημερίδες ξεφυτρώνουν κατά την ίδια εποχή και συμβάλλουν στην πνευματική μορφωτική ανάπτυξη του τόπου. Το "γαϊτανάκι" και η "Γκαμήλα" είχαν κάνει την εμφάνισή τους και οι γιορτές και τα πανηγύρια ζωήρευαν.
Ο Βασιλειάς Γεώργιος ο Ά στην Λαμία
Από 14.9 μέχρι 16.10.1881, ο Βασιλέας Γεώργιος Α' επισκέφθηκε τις νέες επαρχίες και έγινε δεκτός από το Λαό με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις. Κατά την επιστροφή του από Φάρσαλα και Δομοκό, έφθασε μετά της ακολουθίας του στην Ταράτσα της Λαμίας, όπου είχε στηθεί αψίδα και όπου τον υποδέχτηκε πλήθος λαού, με επικεφαλής τον Δήμαρχο Κομνά Τράκα, ο οποίος τον προσεφώνησε : "Μετά την ευμενή και παρήγορον βασιλικήν σου επίσκεψιν κτλ." Στη συνέχεια επευφημούμενος από το Λαό έφθασε στη Λαμία και κατέλυσε στο σπίτι του Κων. Τσάλλη. Μετά κατήλθαν στην πλατεία Ελευθερίας όπου παιάνιζε στρατ. Μουσική. Προ της αναχωρήσεώς του απένειμε το χρυσό παράσημο του Σωτήρος στον οικοδεσπότη Κ. Τσάλλη και στο Δήμαρχο Τράκα και Ιλαρχο Κ. Γρίβα τον αργυρό σταυρό. Στη Στυλίδα (Αγία Μαρίνα) όπου τον συνόδεψαν όλοι οι επίσημοι και πλήθος κόσμου τον δέχθηκαν χαρούμενοι οι κάτοικοι και ο Δήμαρχός τους Ιωάν. Θεοδώρου προσφώνησε το Βασιλιά. Μετά τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις που έγιναν εκεί ο Γεώργιος Α' χαιρέτησε τους επισήμους και το λαό και επιβιβάστηκε στον εύδρομο "Ναύαρχο Μιαούλη" και αναχώρησε για τη Χαλκίδα, με ταχύτητα 12 1/2 μιλίων. Σε ομιλία του ο Βασιλιάς πριν αναχωρήσει για την Αγία Μαρίνα, μεταξύ άλλων είπε : "Οτε προ 16 ετών ήλθον εδώ, επήγα εις την Αντίνισα και είδον από εκεί τας ωραίας πεδιάδας της Θεσσαλίας. Τώρα έρχομαι εδώ από εκεί. Ας ευχαριστήσωμεν την θείαν πρόνοιαν..."
Ανάπτυξη
Από τότε άλλαξαν οι προϋποθέσεις αναπτύξεως της Λαμίας προς πάσα κατεύθυνση, προς τούτο δε συνέβαλε η επέκταση του οδικού δικτύου και η κατασκευή του σιδηροδρόμου. Η πόλη εξωραΐζεται, δενδροφυτεύεται και νέα σπίτια κτίζονται. Το βιοτικό και πνευματικό επίπεδο των κατοίκων όλο και ανεβαίνει. Το 1911 εγκαταλείπεται το λάδι και το πετρέλαιο γιατί τη χρονιά αυτή ιδρύθηκε η ηλεκτρική εταιρεία Λαμίας. Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, είχε ανασταλτικές συνέπειες για την πρόοδο και παντοειδή ανάπτυξη της Λαμίας. Κοντά στο Δομοκό, κατά τις εχθροπραξίες του Πολέμου αυτού, εκτός των άλλων φονεύτηκαν και οι Ιταλοί του σώματος Γαριβάλδι, Αλάρχο Σιλβέστρι και Ρόμολο Γκαρόνε, οι οποίοι τάφηκαν στην Αγία Μαρίνα. Υπάρχει ακόμα σετική πλάκα στο προαύλιο της εκκλησίας Αγίας Μαρίνας. Μέχρι το 1881 Δήμαρχος Λαμίας, ήταν ο Κομνάς Τράκας και μέχρι του 1883 τον αναπληρούσε ο Δημ. Στογιάννος, γιατί ο Τράκας είχε εκλεχτεί ως βουλευτής στις βουλευτικές εκλογές του '81, εξακολούθησε δε να εκλέγεται και κατά τις εκλογές 1886 1890, 1895, 1902. Από το 1882 μέχρι το 1887 πού πετυχημένος δήμαρχος Λαμίας ήταν ο Αριστ. Σκληβανιώτης, Επί δημαρχίας του το 1900 στήθηκε στην ομώνυμη Πλατεία ο ανδριάντας του Αθαν. Διάκου. Από το 1887 μέχρι το 1891, ο Θεμιστ. Λάζος, κατά τα χρόνια δε 1891-1899 πάλι ο Αρ. Σκληβανιώτης και κατά τα 1899-1903, ο Νικ. Κρίτσας. Κατά τα χρόνια αυτά, παρατηρήθηκε σημαντική ανοικοδόμηση και αλλαγή της φυσιογνωμίας της πόλεως, δια της χαράξεως νέων δρόμων επεκτάσεις των πλατειών κλπ.
Στα 1889, η Λαμία, είχε 6.888 κατοίκους, στα 1891 6.880, στα 1908 9.685, στα 1912 9.708. Στα 1906 ανήρθε στον επισκοπικό θρόνο ο Θεόφιλος Ιωάννου. Από το 1881 μέχρι το 1912 η Λαμία, λόγω της γεωγραφικής της θέσεως διακρίνεται ως εκκλησιαστικό, πολιτικό, διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο. Οι Δημόσιες υπηρεσίες συμπληρώνονται όπως και οι Δικαστικές. Κατά τους περί τo 1883 χρόνους έκαναν την εμφάνισή τους στον κάμπο της Λαμίας, οι πρώτες θεριστικές μηχανές ευρωπαϊκού τύπου.
Το 1897 ιδρύθηκε η βιομηχανία ζαχαρωδών προϊόντων Δημ. Μπούσιου. Τότε κατασκευάζονται πολλοί υδρόμυλοι σ’ όλη την περιοχή συμπληρώνονται τα εργοστάσια οινοπνευματωδών ποτών Μπαϊζάνη, Σταμούλη, Στεφοπουλαίων, το υφαντουργείο Μαχαίρα. Κατά το 1906, ιδρύεται το σαπουνοποιείο. Το 1907 το υφαντήριο Σπυρόπουλου, τα οποία λειτούργησαν έως την Γερμανική Κατοχή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται και άλλα καρροποιεία, αγγειοπλαστεία, βαρελοποιεία, βαφεία, βιβλιοδετεία, γαλακτοπωλεία, παπλωματάδικα, ζαχαροπλαστεία, καρεκλοποιεία, σαμαράδικα, σιδηρουργεία, τσαρουχάδικα, ωρολογοποιεία. Κατά την ίδια εποχή αναπτύσσεται αρκετά το παντοειδές εμπόριο, και τα είδη των επαγγελμάτων διπλασιάζονται.
Προ των Βαλκανικών πολέμων λειτουργούν στη Λαμία το Ελασσώνιο και τα δύο στρατιωτικά νοσοκομεία, υπάρχουν 13 γιατροί, 2 μαμές και 5 φαρμακεία. Παράλληλα αναπτύσσεται η πνευματική, κοινωνική και πολιτιστική κίνηση. Στις βιομηχανίες εργάζονται αρκετές γυναίκες και η πρώτη μαθήτρια το 1905 γράφεται στο Γυμνάσιο Λαμίας.
Η εκπαιδευτική προσπάθεια ανέρχεται σε πιο ψηλά επίπεδα και συμπληρώνονται τα σχολεία με αξιόλογο διδακτικό προσωπικό. Γυμνασιάρχης κατά τα χρόνια 1908-1909 ήταν ο Κρατίνος Αποστολίδης. Νέες εκδοτικές προσπάθειες ανεβάζουν το πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων.
Σύλλογοι
Το 1885 είχε ιδρυθεί ο Δικηγορικός Σύλλογος και παράλληλα πολλά συντεχνιακά Σωματεία, ο Ιατρικός Σύλλογος, ο Μουσικός Σύλλογος, ο Εμπορικός Σύλλογος, ο Φιλανθρωπικός Σύλλογος, οι Σύλλογοι Ηπειρωτών, Πελοποννησίων και Καρπαθίων και ο Σύλλογος Τεχνοεργατών Λαμίας (1900) ο οποίος λειτουργεί και σήμερα με μεγάλη επιτυχία ως πιστωτικό ίδρυμα.
Νέα πρόοδος παρατηρείται στη Λαμία σε όλους τους τομείς από το 1912 και μέχρι το 1940, παρά τους ανασταλτικούς παράγοντες που προκάλεσαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, οι πολιτικές ανακατατάξεις και η Μικρασιατική καταστροφή. Μεγαλώνει η πόλη με την εγκατάσταση πολλών οικογενειών από τα περίχωρα και την υποδοχή πολλών προσφυγικών οικογενειών.
Τσιφλίκια –Νεοι Δήμαρχοι
Από το 1928 και μετά η ζωή στην πόλη αναβαθμίζεται οριστικά και ποιοτικά. Εκτός από τα Λαικό και το Φιλελεύθερο Κόμματα κάνουν την εμφάνισή τους κι άλλα αστικά και ταξικά κόμματα μεταξύ των οποίων και το Κομμουνιστικό.
Στις εκλογές του 1914 εκλέγεται Δήμαρχος ο Στυλ. Αναστασίου, μέχρι το 1925, οπότε εκλέγεται ο Ι. Μακρόπουλος 1925-1929. Ακολουθεί ο Γεώργιος Πλατής 1929-1934, ο Σπύρος Πετρόπουλος 1934-1937 και τέλος ο Νικ. Δουδουμόπουλος 1937-1940. (Κατά τα χρόνια 1934-36 δημιουργήθηκε στη Λαμία το περίφημο Δημοτικό ζήτημα στα πλάισια των εκλογικών αγώνων μεταξύ Πλατή-Πετρόπουλου, που είχε πάρει σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις).
Όλοι αυτοί οι Δήμαρχοι, όπως και οι προηγούμενοι, άφησαν σημαντική ιστορία, όμως την πλουσιότερη οι Μακρόπουλος και Πλατής γιατί ο πρώτος έφερε το νερό από το Γοργοπόταμο το 1929 και οι δύο μαζί εξυγίαναν, συμπλήρωσαν, αναμόρφωσαν και πλούτισαν με κάθε είδους έργο τη Λαμία, βοηθούσης και της συμπληρώσεως των τοπικών διοικητικών Αρχών.
Πρόοδος
Μετά την Εθνική Τράπεζα, άρχισε να λειτουργεί στη Λαμία, από το 1886, η Τράπεζα Κρόκου και Μουζέλη κατά τη δεκαετία 1920-1930 λειτουργούσε υποκαταστήματα της Τράπεζας Θεσσαλίας, της Λαικής Τράπεζας, της Βιομηχανίας Βόλου, της Τράπεζας Αθηνών, της Εμπορικής και Πιστωτικός Συνεταιρισμός τεχνοεργατών, που ιδρύθηκε στη Λαμία στις 25-6-1900, που λειτουργεί ακόμη και σήμερα και διανύει ανοδική πορεία.
Στα 1931 ιδρύθηκε η Τράπεζα Πετροπούλου-Παπαθανασίου και το 1935 λειτουργούσε ήδη το υποκατάστημα Αγροτικής Τράπεζας. Τα πιστωτικά αυτά ιδρύματα συνέβαλαν στο ν’αναπνεύσουν οι κάτοικοι της Λαμίας ιδίως οι εμπορευόμενοι σπό τον παραμερισμό των τοκογλύφων. Το υποκατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδας ιδρύθηκε εδώ το 1919. Κατά τα μέχρι του 1940 χρόνια αναβαθμίζεται κατά πολύ η εκπαίδευση, όπως και κάθε κοινωνικός, πνευματικός και πολιτιστικός τομέας, η κοινωνική πρόνοια κ.λ.π.
Τα Λαμιακά
Και τώρα μπορούμε να αναφερθούμε σε μια μελανή σελίδα του βιβλίου που λέγεται ζωή της Λαμίας: Στις 18-1-1918, χίλιοι περίπου στρατιώτες του 2ου Πεζικού Συντάγματος της Λαμίας εγκατέλειψαν τους στρατώνες τους και με επικεφαλής σαλπιγκτή, σαλπίζοντας το τραγούδι “Του αητού ο γιός”, μπήκαν στην πόλη, πυροβολώντας άσκοπα και τραγουδώντας φιλοβασιλικά και άλλα πατριωτικά τραγούδια, χωρίς να προξενήσουν ζημιές ή να προβούν σε άλλες αναρχικές πράξεις. Μετά από λίγο έφυγαν για τα χωριά τους. Την επομένη, ένα τάγμα Κρητών από τη Λάρισα έφθασε στη Λαμία και αποκατέστησε την τάξη. Συνελήφθηκαν αρκετοί και το έκτακτο στρατοδικείο στο οποίο παραπέμφθηκαν καταδίκασε σε θάνατο, μάλλον για λόγους σκοπιμότητας τους : Επιλοχία Γ.Παρασκεβιώτη, τους λοχίες Ν.Αρχανιώτη. Γιαννακόπουλο, τους δεκανείς Γ.Παπαδογιώργο και Θεοδώρου, τον σαλπιγκτή Πέπα και τον στρατιώτη Καβάλα, οι οποίοι και εκτελέστηκαν, παρά τις υπέρ αυτών προσπάθειες των βουλευτών Φθιώτιδας Ι.Τσιριμώνα και Ν.Ξηρού. Οι εκτελεσθέντες υπήρξαν θύματα του εθνικού διχασμού, που καλλιέργησαν οι βενιζελικές κι’αντιβενιζελικές πολιτικές πράξεις
Πόλεμος –Κατοχή
Την μετέπειτα περίοδο από 1940-1950 σημάδεψαν, όχι μονάχα τη Λαμία και τη Φθιώτιδα, αλλά ολόκληρη την Ελλάδα, η εχθρική κατοχή 1941-1944 και ο Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949. Κατά την Κατοχή, υπήρξαν στερήσεις, ταλαιπωρίες, πείνα, εκτελέσεις αλλά και σθεναρή κι’αποτελεσματική αντίσταση των κατοίκων. Κατά τον Εμφύλιο, υπήρξαν άπειρα θύματα, κι’απ’το μέρος του εθνικού στρατού κι’από το μέρος των κομμουνιστών κι’εκτός αυτών υπήρξε αφάνταστα οπισθοδρόμηση όλης της Χώρας σ’όλους τους τομείς της Κρατικής δραστηριότητας. Εκτός αυτού, η Χώρα, έχασε πολλές από τις διεκδικήσεις της, που είχε σε βάρος των υπαίτιων της καταστροφής της, λόγω των επιθέσεων και της δράσεως τους κατά τη διάρκεια του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τόσο στον Ελληνοιταλικό Πόλεμο, στον Ελληνογερμανικό, στην Κατοχή και στον Εμφύλιο η Λαμία και ολόκληρη η Φθιώτιδα, έδωσαν το παρόν, και πολλοί από εκείνους διακινδύνευσαν την σωματική τους ακεραιότητα κι έδωσαν και τη ζωή τους ακόμη.
Στις 18-4-1941 ημέρα της Μεγάλης Παρασκευής η Λαμία βομβαρδίστηκε ανελέητα από τους Γερμανούς και στις 20, ημέρα του Πάσχα, γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην πόλη και σε όλη την περιοχή για να μείνουν μέχρι της 17ης Οκτωβρίου 1944. Κατά την περίοδο αυτή οι κάτοικοι, παρ’ όλες τις κακουχίες την πείνα και τη δυστυχία, τις συλλήψεις, τις φυλακίσεις, τις εκτελέσεις, τις λεηλασίες τις δημεύσεις και τις επιτάξεις δεν σταμάτησαν την εθνική τους αντίσταση κατά του κατακτητή, με επικεφαλής το ΕΑΜ και τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις
Ο εμφύλιος
Κατά τα χρόνια 1946-1949 λειτούργησε στη Λαμία έκτακτο στρατοδικείο το οποίο καταδίκασε πολλούς κομμουνιστές και σε θάνατο ακόμη, μερικοί από τους οποίους και εκτελέστηκαν. Εκ παραλλήλου στην ύπαιθρο Χώρα επικρατούσαν οι κομμουνιστές αντάρτες οι οποίοι είχαν ιδρύσει τα δικά τους λαϊκά δικαστήρια. Η Λαμία είχε γεμίσει από πολλούς ανταρτόπληκτους.
Όλα αυτά τα δεινά οφείλονται στις συνέπειες του πολέμου και στις ιδεολογικές και πολιτικές αντιθέσεις των πάντα ανυπόμονων και θερμόαιμων συνανθρώπων μας. Στις 25-7-1940 διορίστηκε Δήμαρχος Λαμίας ο Αθανάσιος Γραμματίκας, ενώ ο Νικ.Δουδουμόπουλος διορίστηκε Νομάρχης. Το 1941-1943 διορίστηκε Δήμαρχος ο Δημ.Τράκας και το 1943-44 ο Ι. Κοντομήτρος.
Κατά το 1944 και για λίγο διάστημα διορίστηκε Δήμαρχος, από την ΕΑΜική αντίστασιακή οργάνωση, ο Νικ. Βέλλιος και το Μάρτιο του 1945 διορίστηκε από την Αθήνα ο Νικ. Κοκκαλάκης και το Μάρτιο 1946, ο Ι Παπασιόπουλος και αμέσως μετά, μέσα στον ίδιο χρόνο, ο Σταύρος Χαραλαμπόπουλος. Ακολούθησε ο Ευαγ. Μυρεσιώτης 1949, μέχρι των αρχών του 1951 χρόνου των Δημοτικών εκλογών, ο Ηρακλής Παπαδόπουλος.
Μετά τον εμφύλιο, οι ιθύνοντες της Λαμίας προσπάθησαν να ανορθώσουν τα ερείπια και να βάλουν κάποια τάξη στα πράγματα. Η πολιτική ηγεσία από την άλλη πλευρά προσπάθησε να βοηθήσει η κάθε μια με τις δικές της δυνάμεις και τη δική της νοοτροπία.
Σιγά σιγά πάντως η ζωή έπαιρνε το δρόμο της και η κάθε οικονομική, πολιτιστική, κοινωνική και πνευματική δραστηριότητα τη δική της. Όμως από ανάγκη, πολλοί κάτοικοι της περιοχής, έπαιρναν το δρόμο προς τη Γερμανία κι άλλες χώρες προς εύρεση εργασίας.
Δαμασκινός –Δημόσιες Αρχές.
Μητροπολίτης Φθιώτιδος μετά τον Αμβρόσιο, από το 1960 έως και το 1997 ήταν ο Δαμασκηνός. Από το 1997 νέος Μητροπολίτης Φθιώτιδος εκλέγεται ο Νικόλαος, ο οποίος δίνει μια νέα ώθηση στο Εκκλησιαστικά δρώμενα, αναδεικνύοντας το ρόλο της Εκκλησίας, σε πρωταγωνιστικό, σε όλες τις πτυχές της σύγχρονης ζωής της πόλης. Το 1974, οι ενοριακοί ναοί ήταν 6, ενώ σήμερα ανέρχονται σε 10. Σήμερα εδρεύουν στην Λαμία, όλες οι προβλεπόμενες για κάθε Νομό Δημόσιες Αρχές και εκτός του Νομάρχου, κατά το 1987, βάσει του Ν. 1622) 86, προστέθηκε και έδρα Περιφερειάρχη. Εδρεύουν επίσης πολλές υποδιευθύνσεις Οργανισμών κοινής ωφέλειας, υποκαταστήματα όλων των γνωστών τραπεζών, δικαστικές Αρχές όλων των βαθμίδων πλην Εφετείου, στρατιωτικές μονάδες, εκπαιδευτήρια παντός βαθμού πλην ανωτάτων, το δημοτικό περιφερειακό Θέατρο Ρούμελης κλπ .
Ιστορικά μνημία –Εκλησίες
Οι επώνυμοι δρόμοι που ρυμοτομούν την πόλη υπερβαίνουν τους εξακόσιους. Οι εκκλησίες το παρεκκλήσια και τα εξωκκλήσια, που στολίζουν την πόλη είναι πάνω από 25, οι δε κανονικές ενορίες, φθάνουν στις 14.
Ιστορικά μνημεία : Ακρολαμία, Άγιος Λουκάς, Αρχοντική, Άγιος Μηνάς, Παναγία Δέσποινα, Κενοταφίο Αθανασίου Διάκου, Ανδριάντας Αθανασίου Διάκου, Ανδριάντας Αχιλλέα, Ανδριάντας Τσολιά, Προτομή Καραϊσκάκη, προτομή Σπύρου Ματσούκα, Εφτά Βρύσες, τα Πλατάνια της Πλατείας Λαού, Γέφυρα Αλαμάνας.
Υπολείμματα αρχαίων τειχών : Θερμοπυλών 6, Ροζάκη - Αγγελή 31, Ησαϊα 16 και Αινιάνων 5, αντίστοιχα οικίες Κατόπη, Φλώρου, Λαϊνά και Πολιτόπουλου. Πάνω από 20 νεοκλασικά σπίτια.