Προγνωστικά του καιρού

Προγνωστικά του καιρού

Τίς παρατηρήσεις αύτές έκαμε καί τίς άποκρυστάλλωσε άπό στόμα σέ στόμα ό λαός μας -οί γεωργοί κι οι ναυτικοί κυρίως, άλλά κι οί μυλωνάδες καί άλλοι- παρακολουθώντας τίς κινήσεις καί τίς φωνές τών πουλιών (τών άρχαίων «οιωνών»), τά ζώα τής στεριάς καί τής θάλασσας, τά φυτά, τίς άνθρώπινες ένέργειες καί παθήσεις (αρθριτικά, ρευματικά καί λοιπά), τά στοιχεία καί τά φαινόμενα τής φύσης, τίς έπαναλαμβανόμενες καιρικές συνθήκες σέ ορισμένες ήμέρες του χρόνου.

Τα πουλιά

Οί φωνές καί τό πέταγμα τών πουλιών, πού έχουν μιά ιδιαίτερη εϋαισθησία καί διαίσθηση στίς μεταβολές του καιρού, πρώτα, έκαμαν τούς μέν άρχαίους ν’ άποδώσουν σ’ αύτά μαντικές ιδιότητες -άφοΰ καί τό 'ίδιο τ’ όνομά τους, οιωνός (: πουλί, καί μάλιστα όρνεο), κατάντησε νά σημαίνει καί τό μαντικό σημάδι- τούς δέ νεότερους νά βλέπουν καιρικό σημάδι (βροχής, κρύου, άέρα, μεταβολής καιρικής γενικά).
Καί είναι φυσικό τά πουλιά ν' άντιδροϋν διαισθανόμενα τή μεταβολή, άλλοτε φωνάζοντας λυπημένα ή χαρούμενα, κι άλλοτε πετώντας σέ άσφαλέστερα ή πιό εύχάριστα ή πιό κατάλληλα γιά τήν τροφή τους ή τήν άνετότερη διαβίωσή τους μέρη.

Εκτός άπό τά πασίγνωστα χελιδόνια, τούς κούκκους, πού «φέρνουνε τήν άνοιξη», τήν καλοκαιριά, τό πιό γνωστό μας κατοικίδιο, ό πετεινός, μέ τό συνηθισμένο του... ώρολογιακό κράξιμο έχει καί τό ιδιαίτερο τής άλλαξοκαιριάς (στή βροχή, στήν καλοσύνη):
Οί κοκόροι κράζουν,/ οί καιροί άλλάζουν άποφαίνονται στή Σαηδόνα τής Έξω Μάνης,
ένώ στούς Όθωνούς δέχονται ότι: Ό κόκορος λαλεί,/ σορόκος ή βροχή.
Την ίδια... βαρομετρική ευαισθησία διαθέτει καί ή κόττα. Γενική σχεδόν σέ όλο τόν έλληνικό χώρο είναι ή πεποίθηση πώς όταν ή κόττα μυριστεί πώς έρχεται βροχή, κακοκαιρία, καταγίνεται άπό πρίν στό... ψείρισμά της ή τό τίναγμα τών φτερών της.
Τά ίδια μάς λένε, μέ μαθηματική άντιστοιχία καί οί άρχαΐοι κι οί βυζαντινοί πρόγονοί μας: «"Ορνιθες καί άλεκτρύονες φθειριζόμενοι ύδατικόν τό σημεϊον» (Θεόφραστος) καί «'Όταν ϊδης ή όρνιθα καί ό πετεινός ψειρίζονται, βροχήν ή χιόνι δηλοϊ» (βυζαντ.).

Τή βροχή προμηνοΰν κι άλλα πουλιά: Γιά τούς νησιώτες, οί γλάροι καί οί κορώνες όταν σέ καιρό καλοσύνης γυροφέρνουν κοπαδιαστά πάνω άπό τό λιμάνι κράζοντας λυπημένα: Κορώνα κράζει,/ τής βροχής φωνάζει κατά τούς Μυκονιάτες, ένώ γιά τούς Μανιάτες: ή πέρδικα λαλεί νερό,/ κι ή κουκουβάγια βδία (... εύδία, καλοσύνη).
Παράβαλε τό άρχαϊο «κόρακες καί κολοιοί άθρόως έπιφαινόμενοι καί κρώζοντες... όμβρον σημαίνουσιν» (Γεωπον. I, 3, 8). Γενικά, τό κοπαδιαστό πέταγμα έχει τήν έννοια τής «ισχύος έν τή ένώσει» γιά τήν άντιμετώπιση τού κοινού κινδύνου. Οί Κώτες λένε: τού γλάρου κλάμα, γή βροχή γή άνεμος, ένώ οί Κεφαλονίτες: γλάροι στή στεριά, φουρτούνα στό πέλαο.
Ή καλικατσού (καλισακού, γιά τούς Μυκονιάτες, ή αϊθυια έπίσημα), όταν κάνει βουτιές στή θάλασσα, προμηνά βροχή, άέρα, τρικυμία. Τό 'ίδιο καί οί κέφοι ή μίχοι ή τά γλαρόνια, πού έκτός αύτοϋ δείχνουν καί τί καιρός θά πάρει μέ τό πέταγμά τους πρός τή διεύθυνσή του..
Οί Κύπριοι πάλι βλέπουν τή βροχή στό λούσιμο τών περιστεριών καί, μαζί μέ άλλους 'Έλληνες, στό πέρασμα τών γερανών. Ακόμα πολλοί, μαζί μέ τούς άρχαίους, όταν οί πάπιες καί οί χήνες φτεροκοπούν καί φωνάζουν χωρίς άλλο λόγο. Ανάλογα προμαντεύουν, κατά τό λαό πάντα, τό λάλημα ή ή καταφυγή σέ άπάγκεια ή ξέφωτα μέρη ή ή όλη συμπεριφορά διαφόρων άλλων πουλιών, όπως ό κούκος, ό μελιοσοφάγος, τό ψαροπούλι, τό γεράκι, ή κουκουβάγια, τά κορακοειδή, τά σπουργίτια πού πέφτουν κοπαδιαστά καί φτερακδνε καί σκαλίζουνε τό χώμα στίς αύλές καί τούς δρόμους του χωριού, ό τσιμπογιάννης (ή κοκκινολαίμης) πού τρυπώνει στούς στάβλους («κελλιά», στή Μύκονο) καί τά σπίτια τά εξοχικά κι ερειπωμένα (στά δοκάρια τής οροφής), οί σουσουράδες μέ τό κοφτό τους τραγούδι καί τό νευρικό σκάλισμα τής γής, τά χελιδόνια καί τά κοτσύφια μέ τά χαμηλοπετάματά τους, οί τσίχλες μέ τόν πρώιμο έρχομό τους, τά ψαρόνια μέ τό κοπαδιαστό πέσιμό τους στήν άκτή, ό τσαλαπετεινός, ό κορυδαλλός, πού οί Καλυμνιοί τόν ονομάζουνε «πουλί τής τραμουντάνας» (τού βοριά), έπειδή τόν προμηνά μέ τό νυχτερινό του κελάδημα.

Τα ζώα

Τά ζώα έπίσης, κατοικίδια καί άγρια, τό βόδι καί τά ύποζύγια γενικά, τά γιδοπρόβατα, ό χοίρος, ό σκύλος καί ή γάτα - μέ τίς άσυνήθιστες φωνές καί τά πηδήματά τους, τό γλύψιμο τοϋ σώματός τους μέ τή στροφή τοϋ κεφαλιού πρός τό μέρος του καιρού πού θά πάρει καί τήν άλλη συμπεριφορά τους, μάς προειδοποιούν γιά τήν άλλαγή τοϋ καιροϋ, στήν καλοκαιρία συνήθως:
Όταν χτυπιούνται μέ τά κέρατά τους τά βόδια ή όταν βόσκουν λαίμαργα καί μουγκρίζουν ή όσμίζονται τόν άέρα ψηλώνοντας τό κεφάλι, θά χομε βροχή. Όταν χτυπούν τά πόδια τους στή γή τ' άλογα καί τά μουλάρια ή χοροπηδούν. Τό ίδιο κι όταν τρέχουνε τά πρόβατα ξαφνικά, κοπαδιαστά κι άλαφιασμένα.
Οταν οί χοίροι φωνάζουν καί μαζεύουν χόρτα βιαστικά- κουμπάνια γιά τίς δύσκολες ώρες... Όταν ούρλιάζει, κυλιέται καί σκάβει τή γή ό σκύλος. Όταν νίβεται, νιαουρίζει, κυλιέται ή χώνεται στά σκεπάσματα ή γάτα ή στό τζάκι.
Όταν χορεύουν τά ποντίκια, καί μάλιστα στή μέση τοϋ σπιτιού! Όταν πιάνει ό λαγός τά προσηλιακά. Όταν ό σκατζόχοιρος σκεπάζει μέ ξυλάκια τή μία είσοδο τής δίπορτης φωλιάς του – έκείνης πού κινδυνεύει άπό τόν καιρό. Όταν ούρλιάζουν τά τσακάλια, οί άλεπούδες.
Όταν βγαίνουν οί σκουληκαντέρες στήν έπιφάνεια τής γής ή σαλεύουνε τά σαλιγκάρια. Όταν βγαίνουν άπό τό νερό ή φωνάζουν οί βάτραχοι. Όταν λιάζονται οί σαύρες ή μετακινούνται τά φίδια. Οταν τσιμπούν οί μύγες καί μπουλουκιάζουν νά μπούνε στίς κυψέλες των οί μέλισσες ή όταν κάνουν φασαρία. Όταν λαλούν άποβραδύς ή πρωί πρωί τά τζιτζίκια. Όταν τά μυρμήγκια βγάζουν τις τροφές τους έξω άπό τήν τρύπα τους ή κάνουνε σωρούς μικρούς άπό χώμα τριγύρω της.

Η σπάλλα από τα ζώα

Άλλος τρόπος πρόγνωσης τού καιρού είναι άπό τήν παρατήρηση τής «σπάλας» (ώμοπλάτης) τών σφαζόμενων ζώων: "Αν είναι κόκκινη ή μαύρη, θά χομε κακοκαιρία. "Αν τού «καραβιού» (στέρνου) τής κόττας, τής χήνας... ’Από τήν κατασκευή τής σπλήνας τού χοίρου. Καί πολύ γνωστή άσφαλώς είναι ή... βαρομετρική δεινότητα τών άνθρώπων πού ύποφέρουνάπό ρευματοαρθριτικά, πού έχουν πόνους όταν πρόκειται νά τό γυρίσει σέ ύγρασία.

Τα ψάρια

Όταν πηδούνε τά ψάρια πάνω άπό τή θάλασσα. Άμα βγαίνει τό μελανούρι στά ρηχά ή οί σαρδέλες στήν έπιφάνεια τής θάλασσας. Όταν κουβαριάζονται τά χέλια. Όταν βγαίνουνε κατάγιαλα τά καλαμάρια ή πελαγώνουν οί σουπιές. Άμα βγαίνουν τά καβούρια έξω άπό τά ποτάμια γιά οί πεταλίδες καί τά κοχύλια κι οί άχινοί χώνονται στις τρύπες καί τίς σκισμές τών βράχων.

Τα φυτά

Άλλα προγνωστικά βγάζουν οί χωρικοί καί οί βοσκοί άπό τήν παρατήρηση τοϋ φυτικού κόσμου. ’Από τήν πρώιμη ή όψιμη άνθοφορία καί καρποφορία ορισμένων δέντρων καί θάμνων, γιά τήν αντίστοιχη πρώιμη ή όψιμη χειμωνιά: Βαρυχειμωνιά π.χ. δηλώνει τό πρώιμο άνθισμα τής άμυγδαλιάς. ’Από τό φθινόπωρο καί μέχρι τό Δεκέμβρη τό Ιδιο δηλώνει κι ή πολυκαρπία τοϋ σκίνου, τού πουρναριού καί τής βελανιδιάς. Τό πρώιμο άνθισμα τής σκυλλο- κρεμμύδας (άσκέλλας στή Μύκονο, άπό άρχικό σκίλλα) τόν Αύγουστο, δηλώνει πρώιμο άλλά καρπερό στά γεννήματα χειμώνα. Τό ϊδιο καί τού άσφόδελου.
Άλλοι προβλέπουν άέρα ή βροχή άπό άλλα φυτά. Όταν π.χ. τά κυπαρίσσια, τά έλατα κάνουν πολλά κυπαρισσόμηλα ή οί κορομηλιές, οί κυδωνιές, οί τζιτζιφιές καί λοιπά πολύν καρπό, θά χομε βαρυχειμωνιά. Άλλοι άκόμα προβλέπουνε καί τό χιονιά καί τόν άέρα πού θά φυσήξει άπό τή συστολή ή τό χρώμα τών φύλλων τού τριφυλλιού.

Η παρατήρηση τοϋ ήλιου, τοϋ φεγγαριού, τών άστρων έπίσης προδηλώνει:

Ή λαμπράδα τους, τό τρεμούλιασμά τους, ό κύκλος πού σχηματίζεται γύρω τους, ή άνατολή κι ή δύση τους, άνάλογα μέ τήν καθαρότητα καί τή θολούρα, τήν κοκκινίλα τους, άέρα ή βροχή ή καλοσύνη. "Οταν έχει «ποδάρια» (άκτίνες μέσα άπό κοκκινό- μαύρα συννεφάκια) ό ήλιος στό βασίλεμά του, θά πάρει άέρας, καί λοιπά καί λοιπά.

Λέμε συνήθως (στή Μύκονο κι άλλου - οί ναυτικοί):
Δίπλα φεγγάρι,/ όρθοί μαρινάροί
ορθό φεγγάρι,/ δίπλα μαρινάροί (όταν δηλαδή τό μισοφέγγαρο είναι πλαγιαστό, θά πάρει τρικυμία, όπότε δέν πρέπει νά κοιμάται ό ναυτικός• άντίθετα, όταν είναι μέ τις δύο μύτες σέ κάθετο άξονα.
Ή: τού ήλιου κύκλος, άνεμος, του φεγγαριού χειμώνας (προμηνύματα άέρα-κακοκαιρίας). Τά σημάδια δέν είναι γιά όλο τόν έλληνικό χώρο καί γιά όλους τά ίδια. Κάθε τόπος, κάθε περιοχή έχουν τά δικά τους προγνωστικά. Έτσι, π.χ. τά σύννεφα στό βουνό Τσυκνιά τής Τήνου, τά «καπούλια» ή «συννεφοκάπουλα», σημαίνουν γιά τούς Μυκονιάτες τήν έλευση δυνατού μελτεμιού τό καλοκαίρι ή δυνατής βροχής τό χειμώνα.

Βροχή έρχεται καί μέ τήν άπότομη μετάπτωση ένός καιρού στόν άντίθετό του, τόν «άντικρούστη» του, στό «πάλεμα» τών καιρών. Κατά κανόνα ό νοτιάς, ή όστρια.
Βροχή άκόμα προαγγέλλει καί τό κάψιμο τού ήλιου σέ μέρα φθινοπωρινή ή χειμωνιάτικη. Αντίθετα, φέρνουν καλοσύνη ό μαΐστρος ή μαΐστρος-τραμουντάνα (ό σκίρων-ΒΔ καί σκιρωνοβορράς ΒΔ-Δ).

Ό σεισμός φέρνει συνήθως άλλαγή καιρού: ξηρασία κυρίως.

Η θάλασσα μέ τις κινήσεις καί τά χρώματά της προδηλώνει τόν καιρό: Όταν τραβιέται πρός τά μέσα ή βγάζει φύκια στή στεριά ή σχηματίζει λουλακιές ή άσπρες αύλακιές έδώ κι έκεϊ ή κούφια κύματα, θά πάρει τρικυμία. Ή «πλήμμη» ή «πλημμαδούρα», στή Μύκονο, προαγγέλλει συνήθως νοτιά καί βροχή. Καί ή βοή τής θάλασσας. Τή βροχή προβλέπουν κατά τόπους κι άπό τή θολούρα τής άτμόσφαιρας, πού τούς έμποδίζει νά δούνε μέρη γειτονικά, νησιά καί λοιπά. Δυνατόν άέρα βλέπουν οί Μυκονιάτες όταν σέ καιρό άπόλυτης καλοσύνης, τά Καβουρονήσια, ξέρες πρός τά δυτικά τής πόλης, πρός τό μέρος τής Δήλου,σκεπάζονται ξαφνικά μέ άφρούς...

Ως έδώ οί προβλέψεις προέρχονται άπό χρόνιες παρατηρήσεις φυσικών λεπτομερειών-χαρακτηριστικών. Ό λαός όμως καταφεύγει καί σ’ άλλα σημάδια γιά νά έξιχνιάσει τίς βουλές τής φύσης, πού μερικά μπορείνά χαρακτηριστούν δεισιδαιμονικά:
Έτσι οί «καύτρες» πού κάνει τό φιτίλι τού λυχναριού (άλλοτε), τό γρήγορο άναμμα τής φωτιάς στό τζάκι, τό κοκκίνισμα τής πυροστιάς, οί σπίθες πού πετάει ή ’ίδια ή τό τσουκάλι ολόγυρά του προαγγέλλουν άέρα, βροχή, άκόμα καί χιόνι. Τό ίδιο καί τό στριφογύρισμα του καπνού μέσα στό σπίτι, κι οί καπνιές τής καπνοδόχου πού πέφτουν. Τό βούλιασμα τής στάχτης στό τζάκι φέρνει χιόνι.
Πηγή:Ο κύκλος του χρόνου (Εθιμικά-λατρευτικά-μετεωρολογικά)-Σταύρου Μάνεση-Αθήνα 1981