Το στρατιωτικό νοσοκομείο της λουτρόπολης των Καμένων Βούρλων κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940–1941

4ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ

Koς Κουνούκλας Πέτρος

αρχαιολόγος

ΥΠ.ΠΟ

ΘΕΜΑ
Το  στρατιωτικό  νοσοκομείο  της  λουτρόπολης  των  Καμένων  Βούρλων  κατά  τον  ελληνοϊταλικό  πόλεμο  1940–1941 

Σημαντικό γνώρισμα της νοητικής δύναμης του ανθρώπου είναι η αίσθηση του ιστορικού του γίγνεσθαι , της έννοιας δηλαδή της ιστορίας.

Άλλωστε, προϋπόθεση κάθε πολιτισμένης κοινωνίας αποτελεί το ενδιαφέρον για το παρελθόν ,η έρευνα και η προσπάθεια κατανόησής του .

Η ιστορία της ανθρώπινης διαδρομής ανά τους αιώνες μοιάζει σαν ένα ψηφιδωτό ,του οποίου οι ψηφίδες είναι τα διάφορα γεγονότα ,λίγο ή περισσότερο σημαντικά , γεγονότα τοπικής σημασίας,γεγονότα ένδοξα ή μειωτικά.

Η παρούσα ανακοίνωση αποτελεί μία μικρή ψηφίδα στο λαμπρό μωσαϊκό του έπους του 40 και αφορά σε μία άγνωστη μέχρι σήμερα δραστηριότητα , που συνδέεται με τη λουτρόπολη των Καμένων Βούρλων της περιόδου 1940-1941 

Γενική αποψη της λουτρόπολης των Καμένων Βούρλων κατα το 1940(φωτογραφικό αρχείο του Π. Κουνούκλα)

Η έρευνα που απαιτήθηκε ,βασίστηκε στη μελέτη επισήμων αρχείων και στις προφορικές μαρτυρίες των λιγοστών εν ζωή πρωταγωνιστών εκείνης της εποχής.

Ήδη από τις αρχές του 1940 θεωρούνταν αναπόφευκτη  η εμπλοκή της
 Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο . 
 Στο πλαίσιο προετοιμασίας των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων εντάχθηκε και η βελτίωση της Υγειο - νομικής Υπηρεσίας του Στρατού με ιδιαίτερη βαρύτητα αρχικά στην αύξηση του αριθμού και την άρτια εκπαίδευση υγειονομικών αξιωματικών .  Παράλληλα ,καθώς οι μόνιμες αδελφές νοσοκόμες του Στρατού ήσαν γενικά ολιγάριθμες ,  το Υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε την ίδρυση Σώματος εθελοντών αδελφών νοσοκόμων και εθελοντών γυναικών οικονόμων .  Επιτροπές νοσοκόμων και διπλωματούχων εκπαιδευτών αδελφών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού ,  ανέλαβαν την κατάρτιση και εκπαίδευσαν ανά την επικράτεια  1823  αδελφές νοσοκόμες και  120 γυναίκες οικονόμους ( ΓΕΣ - ΔΙΣ , 1983, 3-4).  Στο νομό Φθιώτιδος και ειδικότερα στην πόλη της Λαμίας τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας ήταν ιδιαιτέρως ικανοποιητικά χάρη στον ενθουσιασμό πολλών γυναικών ,  οι οποίες προσφέρθηκαν εθελοντικώς προκειμένου να εκπαιδευτούν ως νοσηλεύτριες για τις ανάγκες της επικείμενης σύγκρουσης
 . Εκτός από τα στρατιωτικά νοσοκομεία ,  που υπήρχαν από τον καιρό της ειρήνης , « το σχέδιο Επιστρατεύσεως  1939 β »  προέβλεπε τη συγκρότηση σε όλο τον ελλαδικό χώρο τριάντα δύο μονίμων στρατιωτικών νοσοκομείων ,  δι ’  επιστρατεύσεως ,  ( ΓΕΣ - ΔΙΣ ,  1983, 21).   Η κάλυψη των απαιτουμένων κτηριακών εγκαταστάσεων ,  του φαρμακευτικού και υγειονομικού υλικού θα εξασφαλίζονταν με επίταξη από τους επιτόπιους πόρους .  Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου λειτούργησαν συνολικά εβδομήντα επτά νοσοκομεία ( ΓΕΣ - ΔΙΣ , 1983, 199-200).  Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και το στρατιωτικό νοσοκομείο Καμένων Βούρλων ,  το οποίο υπαγόταν στη Δεύτερη Ανώτερη Στρατιωτική Διοίκηση Λάρισας ,  σύμφωνα με το έγγραφο της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου  αλλά και τη σχετική αναφορά σε έκδοσή της με τίτλο  « Η Υγειονομική Υπηρεσία του Στρατού κατά τον Πόλεμο του  1940-1941» ( ΓΕΣ - ΔΙΣ , 1983, 32, 200)αυτών συγκαταλέγεται και το στρατιωτικό νοσοκομείο Καμένων Βούρλων ,  το οποίο υπαγόταν στη Δεύτερη Ανώτερη Στρατιωτική Διοίκηση Λάρισας ,  σύμφωνα με το έγγραφο της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου  αλλά και τη σχετική αναφορά σε έκδοσή της με τίτλο  « Η Υγειονομική Υπηρεσία του Στρατού κατά τον Πόλεμο του  1940-1941» ( ΓΕΣ - ΔΙΣ , 1983, 32, 200). Το Νοέμβριο του   1940,   και ενώ μαίνονταν οι συγκρούσεις μεταξύ ελληνικών και ιταλικών στρατιωτικών δυνάμεων στην αλβανική μεθόριο , το Γενικό Στρατηγείο ,  σε εφαρμογή του σχεδίου Επιστρατεύσεως  1939 β , προχώρησε στην επίταξη των νεόδμητων ξενοδοχείων Ράδιον ,  Θρόνιον και του υδροθεραπευτηρίου Ασκληπιός στη λουτρόπολη των Καμένων Βούρλων .  Οι εγκαταστάσεις ιδιοκτησίας της Ανωνύμου Εταιρείας εκμεταλλεύσεως ιαματικών πηγών Καμένων Βούρλων με την επωνυμία « Ραδιοπηγαί Καμμένα Βούρλα »  θα λειτουργούσαν ως νοσοκομειακές στρατιωτικές μονάδες για την εξυπηρέτηση των επιτακτικών νοσηλευτικων αναγκών ,  που προέκυψαν στην εξέλιξη των επιχειρήσεων . 1 Οι πρώτοι τραυματίες από το μέτωπο αναμένονταν κατά το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου του  1940. Σύντομα στο ξενοδοχείο Ράδιον και στο υδροθεραπευτήριο Ασκληπιός οργανώθηκαν δύο χειρουργικές μονάδες και θάλαμοι νοσηλείας ( εικ .  4).   

Χειρουργική μονάδα του στρατιωτικού νοσοκομείου Καμένων Βούρλων στο ξενοδοχείο Ράδιον

(φωτογραφικό αρχείο Π.Κουνούκλα)

Την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των ασθενών κάλυπτε ολιγομελές προσωπικό ,  αποτελούμενο από στρατιωτικούς ιατρούς ,  κληρωτούς νοσοκόμους και νοσηλεύτριες του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού
 Στα μέσα Απριλίου του   1941,   οπότε έγινε γνωστή η είδηση για την κατάρρευση του μετώπου στη Δυτική Μακεδονία και την προέλαση των γερμανικών δυνάμεων στη Βόρεια Ελλάδα ,  το στρατιωτικό νοσοκομείο Καμένων Βούρλων εκκενώθηκε άμεσα και περίπου σαράντα τραυματίες μεταφέρθηκαν με τη βοήθεια συμμαχικών οχημάτων στο   26 ο Γενικό Νοσοκομείο Κηφισιάς   (McClymont,  1959,  382).   Την προσωρινή φύλαξη των εγκαταστάσεων ανέλαβε το  4 ο Νεοζηλανδικό Σύνταγμα Πεζικού , που είχε αναπτυχθεί στην περιοχή και τα μέλη του προσωπικού του νοσοκομείου διασκορπίστηκαν προς άγνωστες κατευθύνσεις (McClymont, 1959, 357). Στις  20 Απριλίου του  1941 γερμανικές δυνάμεις της  5 ης τεθωρακισμένης μεραρχίας κατέλαβαν την πόλη της Λαμίας μετά από μικρή αντίσταση

( εικ .  5-7) 

  και στις επόμενες ημέρες απέκτησαν τον πλήρη έλεγχο του κομβικού σημείου των Θερμοπυλών ( εικ . 8).

  Οι συμμαχικές δυνάμεις της Κοινοπολιτείας στην Ελλάδα ,  οι οποίες είχαν ανασυνταχθεί στο Βοάγριο ποταμό υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν προς την Αθήνα καθώς πλέον διαφαινόταν το αναπότρεπτο της ήττας . Στο ξενοδοχείο Ράδιον , εγκαταστάθηκαν δύο επίλεκτοι λόχοι Γερμανών καταδρομέων της 6 ης ορεινής μεραρχίας , οι επονομαζόμενοι « ορεινοί κυνηγοί »,  που σύμφωνα με το σχέδιο Ερμής θα υποστήριζαν την  7 η μεραρχία αλεξιπτωτιστών για την κατάληψη της Κρήτης (7 οΕΓ / ΓΕΣ , 1993, 132-139). Σε ότι αφορά το προσωπικό του στρατιωτικού νοσοκομείου Καμένων Βούρλων ελάχιστα είναι γνωστά  ( εικ . 9-10).  Το δυναμικό του σε ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες με συνεχείς βάρδιες λιγοστό φαγητό και κρύο προσέφερε υπηρεσίες όχι μόνον στους τραυματίες στρατιώτες αλλά και στο ντόπιο πληθυσμό ,  ιδιαίτερα δε στα παιδιά , σε μία εποχή ,  που ως γνωστόν η ιατρική περίθαλψη ήταν προνόμιο των λίγων ή των σοβαρά ασθενούντων . Από το αρχείο του Περι - φερειακού Τμήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Λαμίας πληροφορούμεθα ότι στα Καμένα Βούρλα υπηρέτησαν δεκαεννέα εθελόντριες αδελφές νοσοκόμες ( εικ .  11). Ωστόσο σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες της μοναδικής επιζώσας νοσηλεύτριας ,  που υπηρέτησε στο στρατιωτικό νοσοκομείο των Καμένων Βούρλων , της κας Παρασκευής Κουτσοπούλου - Καλύβα ήσαν οκτώ .  Μολονότι η ίδια θυμόταν ονομαστικά τις συναδέλφους της , παραδόξως στο μητρώο αναφέρονται μόνον οι πέντε εκ των οκτώ . 2 Οι υπόλοιπες τρεις ,  των οποίων είναι γνωστά μόνον τα επώνυμα από προφορική μαρτυρία , υπέστησαν damnatio  memoriae , συμπεριλαμβανομένης και της κας Παρασκευής Κουτσοπούλου - Καλύβα ( εικ . 12).  Αυτή η αριθμητική διαφορά παραμένει αδιευκρίνιστη .  Πιθανώς να οφείλεται στο γεγονός ότι το μητρώο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού του Περιφερειακού Τμήματος Λαμίας κατεστράφη κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και επανεγράφη αρκετά χρόνια μετά δίχως την απαιτούμενη διασταύρωση στοιχείων . Επίσης άγνωστα παραμένουν τα ονόματα του ιατρικού προσωπικού του νοσοκομείου διότι έχουν καταστραφεί ή χαθεί τα σχετικά αρχεία
Σημειωτέον ότι στην αρμόδια Υπηρεσία Στρατιωτικών Αρχείων του Γενικού Επιτελείου δεν εντοπίστηκε το παραμικρό στοιχείο σχετικά με τη λειτουργία του ανωτέρω νοσοκομείου ( εικ . 13).  Μόνον δύο ονόματα ιατρών είναι γνωστά από προσωπικές μαρτυρίες . Ο ένας ήταν ο έφεδρος υπία - τρος Αντώνιος Μακρής  ( εικ . 14) από τον Άγιο Κωνσταντίνο Λοκρίδας σύμφωνα με τις δημο - σιευμένες προσωπικές αναμνήσεις του καθηγητού κου Τριαντάφυλλου Παπαναγιώτου (2002,  47).   Ένας άλλος ήταν ο Έλληνας εβραϊκού θρησκεύματος ιατρός Ρενέ Μόλχος ,  καταγόμενος από τη Θεσσαλονίκη σύμφωνα με τη μαρτυρία της νοσηλεύτριας κας Παρασκευής Κουτσοπούλου - Καλύβα . Από την ίδια προέρχονται οι σπάνιες φωτογραφίες ,  που αφο - ρούν την περίοδο λειτουργίας του νοσοκομείου ( εικ .  15).   Στο οπισθόφυλλο μίας εξ ’  αυτών υπάρχει η συγκινητική αφιέρωση νοσηλευθέντος , που είναι και ο μόνος , του οποίου γνωρίζουμε το επώνυμο .  Πρόκειται για το Μ .  Σφακιανάκη ( εικ . 16).  Πρέπει να σημειωθεί ότι ,  οι στρατιώτες που νοσηλεύθηκαν στο νοσοκομείο των Καμένων Βούρλων προήρχοντο κατά κύριο λόγο από τη Μακεδονία και την Κρήτη .  Από τη Θεσσαλονίκη ήταν και ο μοναδικός καταλήξας τραυματίας ,  του οποίου το όνομα παραμένει άγνωστο .  Επίσης από προσωπική μαρτυρία της νοσηλεύτριας γνωρίζουμε ότι ήταν εβραϊκής καταγωγής και ετάφη σε χώρο νοτιοανατολικά του ξενοδοχείου Καλλίδρομος ,  όπου σήμερα το αστικό πάρκο της λουτρόπολης . Η ιστορική έρευνα ,  μάς φέρνει συχνά αντιμέτωπους με ποικίλους προβληματισμούς και ως εκ τούτου καλούμεθα με μεθοδικότητα και υπομονή να ανασκάπτουμε το παρελθόν προ - κειμένου να το δικαιώσουμε .  Άπειρες είναι οι συγκινήσεις ,  που επιφυλάσσει στον ερευνητή αυτό το παράξενο και ατέρμονο ταξίδι του χρόνου .  Ισχυρότερη όμως όλων είναι η ικανοποίηση που νιώθει ,  όταν οι προσπάθειές του οδηγούν σε αναγνώριση της σημασίας των γεγονότων και συμβάλλουν στην έμπρακτη αποκατάσταση της ηθικής τάξης ,  όπως συνέβη στην περίπτωση της κας Παρασκευής Κουτσοπούλου - Καλύβα .  Κατόπιν αιτήματος του Ομίλου Παράδοσης Λαογραφίας Καμένων Βούρλων προς την Κεντρική Διοίκηση του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού ,  και μετά από έρευνα του Τομέα Νοσηλευτικής ,  αναγνωρίσθηκε η εθελοντική υπηρεσία της στο στρατιωτικό Νοσοκομείο Καμένων Βούρλων κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου , και ανεγράφη επισήμως ,  μετά από εξήντα επτά έτη ,  το όνομά της στο μητρώο των εθελοντριών νοσοκόμων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού . Δεν είναι όμως μόνον τα πρόσωπα των οποίων αναγνωρίσθηκε η συμβολή στον αγώνα του έθνους κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ,  αλλά και εκείνη των κτηρίων , όπου έλαβαν χώρα σκηνές αυτού του έπους . Προσφάτως το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού κήρυξε ως διατηρητέα μνημεία τα ξενοδοχεία Ράδιον ,  Θρόνιον και το υδροθεραπευτήριο Ασκληπιός « γιατί συνδέονται άρρηκτα με την ιστορία και την κοινωνική ,  πολεοδομική και πολιτιστική ταυτότητα της λουτρόπολης , αφού με αφορμή και γύρω από αυτές τις εγκαταστάσεις ιδρύθηκαν τα Καμένα Βούρλα ,  τα οποία αποτελούν σήμερα ένα από τα σημαντικότερα 
Το στρατιωτικό νοσοκομείο της λουτρόπολης των Καμένων Βούρλων  (1940-41) 399 θέρετρα της χώρας μας . Αποτελούν δε ,  ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και αντιπροσωπευτικά δείγματα της αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου ,  τα οποία μαζί με ανάλογα κτίσματα της εποχής τους ,  επηρέασαν αποφασι - στικά την πορεία και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των κτηρίων αυτής της χρήσης ,  σε μία προσπάθεια των αρχιτεκτόνων να εκφραστούν μέσω των αρχών του μοντέρνου κινήματος ,  οπότε και η διατήρησή τους θα συμβάλει αποφασιστικά στη μελέτη και στην εξέλιξη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής στον τομέα αυτό
ΠΕΡΙΛΗΨΗ 
Η παρούσα εισήγηση πραγματεύεται μία άγνωστη πτυχή της ιστορίας της λουτρόπολης των Καμένων Βούρλων ,  όταν κατά τη διάρκεια του ελληνοιταλικού πολέμου   1940-1941   τα ξενοδοχειακά συγκροτήματα Ράδιον ,  Θρόνιον και το υδροθεραπευτήριο Ασκληπιός χρησιμοποιήθη - καν από τον Ελληνικό Στρατό , ως νοσοκομεία . Η έρευνα βασίστηκε στην καταγραφή των ιστορικών στοιχείων ,  όπως προκύπτουν από την μελέτη αρχείων και τις προφορικές μαρτυρίες των , λιγοστών πια ,  εν ζωή πρωταγωνιστών εκείνης της εποχής



Για το 4ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας αλλά και φωτογραφίες πατήστε ΕΔΩ