Ονειροκρίτης

“Είσαι …ασκεπής; Αποβολή!!!”

Μοναδικό έκθεμα στην Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη, 47 χρόνια μετά την κατάργησή του.

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία είναι σίγουρο ότι θα θυμούνται το μαθητικό πηλήκιο, όπως και τη μαθητική ποδιά που οι μαθητές και μαθήτριες του Γυμνασίου ήταν υποχρεωμένοι να φορούν αντίστοιχα.
Σήμα κατατεθέν της μαθητικής τους ιδιότητας τότε, με πολλά τα παρατράγουδα και τα ευτράπελα που αναφέρονται τόσο στο πηλήκιο όσο και στις ποδιές.
Σαράντα επτά χρόνια από την κατάργησή του μαθητικού πηληκίου και με αφορμή ένα πηλήκιο που εκτίθεται από την περασμένη εβδομάδα στην Παπαχαραλάμπειο Δημόσια Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου, είχαμε μια συζήτηση με τον προϊστάμενο της Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκης Ναυπάκτου Γιάννη Χαλάτση, ο οποίος μας μίλησε για την ιστορία του, αλλά και το πώς βρέθηκε στην κατοχή της Βιβλιοθήκης:
«Προσωπικά δεν πρόλαβα το γυμνασιακό πηλίκιο με σύμβολο την κουκουβάγια. Θυμάμαι όμως τα μεγαλύτερα παιδιά που το φορούσαν. Ήταν σήμα κατατεθέν των γυμνασιόπαιδων τα χρόνια εκείνα. Καταργήθηκε το 1965.
Ήταν σκούρο μπλε καπέλο με γείσο και με σήμα την κουκουβάγια. Τα πηλήκια αυτά κατέβαιναν χαμηλά μέχρι τα αυτιά και απαγορευόταν η παραποίησή του σχήματός τους. Μπροστά είχαν το έμβλημα της κουκουβάγιας, καθότι η κουκουβάγια αποτελεί σύμβολο σοφίας και σύνεσης και οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν το σύμβολο της θεάς Αθηνάς. Δεξιά του εμβλήματος αναγράφονταν με μεταλλικά γράμματα τα αρχικά Γυμνασίου «Γ.Ν.» για το Γυμνάσιο Ναυπάκτου και αριστερά ο αριθμός μαθητολογίου π.χ. «31».

Για ποιο λόγο φορούσαν τότε οι μαθητές πηλήκιο;
Το πηλήκιο παραπέμπει σε στολή. Η στολή μοιράζει ρόλους, υποβάλλει, ομορφαίνει εκπέμπει μαγνητισμό αλλά και τυποποιεί. Το πηλίκιο του παλιού Γυμνασίου σηματοδοτούσε μια πειθαρχημένη μαθητική περίοδο και προφανώς λειτουργούσε σαν σύμβολο αναγνώρισης και κύρους. Έδινε στους μαθητές κύρος, ιδιάζουσα δυναμική και μεταμόρφωνε έφηβους σε ώριμα και υπεύθυνα άτομα.
Τουλάχιστον αυτά πρέπει να ήταν τα ζητούμενα των παιδαγωγών της μεταπολεμικής Ελλάδας. Τώρα, αν το πηλήκιο μπορούσε να μετατρέψει ένα άβουλο δωδεκάχρονο παιδί σε ώριμο και υπεύθυνο άτομο δεν μπορώ να απαντήσω. Σίγουρα όμως, η αναγνωρισιμότητα της μαθητικής ιδιότητας απέτρεπε τους έφηβους από πολλές αποκλίνουσες συμπεριφορές της εποχής εκείνης. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να ήταν η βραδινή κυκλοφορία, η είσοδος σε κινηματογράφους, η είσοδος σε σφαιριστήρια, το κάπνισμα και άλλα τέτοια που συνήθιζαν οι νέοι τότε.

Οι μαθητές το αποδέχονταν ευχαρίστως ή υπήρχαν και κάποια παρατράγουδα;
Από συζητήσεις που έχω ακούσει σχεδόν κανένας μαθητής δεν είχε το πηλήκιο σε ιδιαίτερη εκτίμηση. Μόνο στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου τα περισσότερα παιδιά το λαχταρούσαν και το φορούσαν, γιατί τους έδινε το κύρος του Γυμνασιόπαιδου. Όταν μεγάλωναν, η συνεχής υποχρεωτική χρήση του τους άγχωνε και γίνονταν ιδιαίτερα ευρηματικοί σε μεθόδους και δικαιολογίες για την αποφυγή χρήσης του πηληκίου τους.
Παρά ταύτα, το μέτρο ήταν υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές και η επιτυχία του οφείλονταν στην αυστηρή τιμωρία των μη συμμορφουμένων. Όποιος μαθητής συλλαμβανόταν να μη φοράει το πηλήκιό του, εκτός της αποβολής του είχε και την τιμωρία του κουρέματος με την ψιλή μηχανή (κν γουλί). Οι ποινές ήταν καθημερινό φαινόμενο. Στην πρωινή προσευχή οι γυμνασιάρχες ανακοίνωναν τις ποινές όπως: «Αποβάλλεται επί διήμερο ο μαθητής τάδε γιατί κυκλοφορούσε ασκεπής στο κέντρο της πόλης». Μετά τη λήξη της ποινής έπρεπε να προσέλθει στο Γυμνάσιο με τον γονέα ή το δηλωμένο κηδεμόνα του.
Μια τέτοια περίπτωση μου διηγήθηκε ένας Ναυπάκτιος που βρισκόταν μαζί με άλλους συμμαθητές του σε ένα σφαιριστήριο της πόλης, όταν ξαφνικά μπήκε μέσα ένας καθηγητής του Γυμνασίου να κάνει έλεγχο. Είχε προλάβει ο τσιλιαδόρος να δώσει σήμα και οι μαθητές έσπευσαν άλλοι να κρυφτούν και άλλοι να απομακρυνθούν από την πίσω πόρτα. Δύο πηλήκια όμως έμειναν εκτεθειμένα πάνω στον πάγκο. Ο καθηγητής τα πήρε και την άλλη μέρα ο Γυμνασιάρχης αμέσως μετά την πρωινή προσευχή έχοντας στα χέρια του τα τεκμήρια «έριξε τη λυπητερή».
Γιατί καταργήθηκε το πηλήκιο και από ποιον;
Το κατάργησε το 1965 η Κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου με πρωθυπουργό και υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου το «Γέρο της Δημοκρατίας». Αυτός θεώρησε ότι τόσο οι μαθήτριες στα γυμνάσια με μαύρες ποδιές (που ήταν σαν καλόγριες) όσο και οι μαθητές με το πηλήκιο και την κουκουβάγια δεν ταίριαζαν με τη δημοκρατική παιδεία που ήθελε να εφαρμόσει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επειδή ο ίδιος έδινε ιδιαίτερη σημασία στην ευπρεπή εμφάνιση της μαθητιώσας νεολαίας, από το 1965, καθιέρωσε για μεν τις μαθήτριες τη μπλε ποδιά με το χρώμα του γαλάζιου του ουρανού και στο πέτο της ποδιάς η κονκάρδα που αναγράφονταν η τάξη και το σχολείο, για δε τους μαθητές επιβαλλόταν να κυκλοφορούν με ευπρεπή κόμη και την καθιερωμένη κονκάρδα στο πέτο με τα χαρακτηριστικά του Γυμνασίου.

Για την ποδιά των κοριτσιών έχετε να κάνετε κάποιο σχόλιο;
Τα κορίτσια ήταν ντυμένα με μπλε ποδιές που έφταναν κάτω από το γόνατο, με άσπρο γιακά, με άσπρες κοντές κάλτσες και απαραιτήτως ίσιο παπούτσι. Οι μεγαλύτερες κοπέλες όταν απομακρύνονταν από το σχολείο επιστράτευαν ζώνες, σούστες και παραμάνες προκειμένου να σηκωθεί η ποδιά «λίγο ψηλότερα» από το γόνατο. Αυτό βέβαια είχε πάντα τον κίνδυνο της παρατήρησης ή της αποβολής.
Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός ότι ο αυστηρότερος έλεγχος στις μαθήτριες γίνονταν συνήθως και από τις καθηγήτριες. Οι καθηγητές είτε ήταν πιο μεγαλόψυχοι σ' αυτούς τους ελέγχους είτε έκαναν τα «στραβά μάτια».

Τι σημασία μπορεί να έχει σήμερα ένα πηλήκιο, γιατί αναζητήσατε κάποιο και πώς έφτασε σήμερα να εκτίθεται στην Παπαχαραλάμπειο Δημόσια Βιβλιοθήκη;
Η αναζήτηση ενός Γυμνασιακού πηληκίου της εποχής του 1960 έγινε με σκοπό την έκθεσή του στη Βιβλιοθήκη για τους παρακάτω λόγους:
Πρώτον να δώσει στα νέα παιδιά μια εικόνα - πληροφορία του πηληκίου που πιθανόν να φόρεσε ο πατέρας τους στο Γυμνάσιο και δεύτερον για να δώσει την ευκαιρία μιας τρυφερής νοσταλγίας στους παλιούς. Μιας νοσταλγίας που φέρνει το μπλε αυτό καπέλο όλων όσων συμβολικά και σημειολογικά ανακαλεί στη μνήμη τους από την τρυφερή εποχή των σχολικών τους χρόνων. Να θυμίσει όσα έζησαν φορώντας το πηλήκιό τους σε μια εποχή που ο κόσμος άλλαζε, αλλά αυτοί βιώσανε τις αλλαγές με συναισθήματα πρωτόγνωρα με την τρυφεράδα και την αθωότητα που χάνεται ανεπιστρεπτί.


http://www.emprosnews.gr/news_Full.asp?articleID=2077