Ιερό Ελαφηβόλου Αρτέμιδος & Απόλλωνος Αβών (Καλαπόδι)

Περιγραφή

  Το Ιερό - Μαντείο του Απόλλωνα των Αβών ανήκει στους σημαντικούς λατρευτικούς χώρους, που ήρθαν στα φως την τελευταία εικοσαπενταετία.. Στο ιερό, το οποίο βρίσκεται στο Καλαπόδι Φθιώτιδας και συγκεκριμένα στην τοποθεσία των Αγίων Αποστόλων, εντοπίστηκαν από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές (Ηρόδοτος VIII, 33) αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα ιερά της αρχαίας Ελλάδας, αντάξιο αυτού των Δελφών. Οι απαρχές του ιερού ανάγονται στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α1 εποχή (β΄μισό του 15ου α. π.Χ).

   Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, το ιερό ανήκε στα ιερά της Φωκίδας που καταστράφηκαν από τους Πέρσες μετά τη μάχη των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. Αποκαλύφθηκαν δύο ναοί, αποκαλούμενοι βόρειος κλασικός και νότιος αρχαϊκός με προγενέστερους ή μεταγενέστερους ναούς, που υποδεικνύουν τη θρησκευτική και λατρευτική συνέχεια στο χώρο για τουλάχιστον μιάμιση χιλιετία. Το τελευταίο κτίσμα ανάγεται στα χρόνια του Αδριανού (α΄ μισό του 2ου αι. μ.Χ). Ο νότιος αρχαϊκός ναός, ο μνημειωδέστερος και καλύτερα σωζόμενος, ολοκληρώθηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. Είχε διαστάσεις 26,33Χ12,59 μ., ο στυλοβάτης έφερε 6Χ11 κίονες, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δε αποτελούν οι δύο ράμπες πρόσβασης, ανατολικά και δυτικά.
  Μεταξύ των πλούσιων ευρημάτων από το στρώμα της Περσικής καταστροφής, συγκαταλέγονται αφιερώματα οκτώ σιδερένιων τροχών άμαξας και μία χάλκινη επίστεψη σκήπτρου με τη μορφή κριοκεφαλής. Από τα ευρήματα των προγενέστερων κτισμάτων του νότιου αρχαϊκού ναού ξεχωρίζουν σπαράγματα τοιχογραφιών, του 7ου αι. π.Χ., σύνολο 13 ξιφών και 5 λογχών δοράτων, του 8ου αι. π.Χ., όπως επίσης και μία χάλκινη φιάλη με ανάγλυφη διακόσμηση, εισηγμένη από τη βόρεια Συρία. Σημαντικός θεωρείται ένας εικονιστικός κρατήρας της Μυκηναϊκής εποχής. Στο χώρο του βόρειου κλασικού ναού και πριν την οικοδόμησή του, στα ερείπια του αρχαϊκού βόρειου ναού, δημιουργήθηκε ένα προσωρινό ιερό με έναν βωμό από ασβεστόλιθο για έμπυρες θυσίες, στον οποίο ήταν τοποθετημένο χάλκινο ειδώλιο του Απόλλωνα, ως προσωρινό λατρευτικό άγαλμα.

6. Πιθανόν τα όρια του ιερού ανατολικά του μεγάλου ναού και λείψανα μικρότερων οικοδομημάτων Αρχαϊκής και Κλασικής Περιόδου.

7. Στο βόρειο όριο του χώρου ένας ισχυρός αναλημματικός τοίχος Κλασικής Εποχής και μπροστά από αυτόν λείψανα κλιβάνου και τοίχοι ενός κτιρίου ανάλογης χρονολόγησης.

  Κατά το 1976, ο χώρος της ανασκαφής καθώς και γειτονικοί αγροί ελέγχθηκαν μαγνητομετρικά για πιθανή επέκταση της έρευνας. Ο περιβάλλων χώρος του ιερού ερευνήθηκε τοπογραφικά κατά το 1978.

Ιστορικό

  Στο Ιερό της Φωκικής Υαμπόλεως τελούνταν κάθε χρόνο λαμπρές γιορτές σε ανάμνηση της μεγάλης φωκικής νίκης επί των Θεσσαλών (560 π.Χ., Πρώτος Ιερός Πόλεμος).

  Επάνω από ιερό μυκηναϊκής εποχής (Υστεροελλαδική Εποχή ΙΙΙ Γ, 15ος αι. π.Χ.) διαμορφώθηκε ένα σημαντικό ιερό της Γεωμετρικής Περιόδου με δύο ναούς, έναν τουλάχιστο βωμό και μια πλατεία λατρευτικών εκδηλώσεων εμπρός από τα δύο οικοδομήματα (μέσα 9ου - αρχές 7ου αι. π.Χ.). Τα θεμέλια των παλαιότερων ναών χρονολογούνται στον 7ο αι. π.Χ. Μόνο η πρόσοψή τους ήταν μνημειωδέστερη με λίθινα κατώφλια και παραστάδες, καθώς και δύο κίονες για το μεγαλύτερο ναό και τετράστυλο προστώο για τον μικρότερο. Ο τελευταίος είναι ένας από τους πρώτους γνωστούς πρόστυλους ναούς της Ελλάδας. Μετά από μία πυρκαγιά κατασκευάστηκαν, πριν τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. επάνω από έναν πρώιμο αρχαϊκό ναό, δύο δωρικοί περίπτεροι ναοί. Έχουν διασωθεί σχεδόν πλήρως τα θεμέλια του μικρότερου ναού. Οι δύο ναοί καταστράφηκαν από πυρκαγιά κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής το 480 π.Χ. Στα ερείπια του βόρειου ναού δημιουργήθηκε ένα προσωρινό ιερό για να εξασφαλισθεί η συνέχεια της λατρείας. Επάνω από το βωμό-εστία υψώθηκε ένας λόφος πηλού, ως προσωρινός βωμός σε επαφή με έναν ορθοστάτη, ο οποίος λειτουργούσε ως τράπεζα προσφορών. Αυτή η τράπεζα με ένα προσωρινό άγαλμα του Απόλλωνος, μια προτομή (πιθανώς λατρευτικού χαρακτήρα), διάφορες προσφορές και εργαλεία θυσίας αφέθηκε, ως είχε, μετά την τελευταία θυσία, όταν επιχώθηκε κάτω από το δάπεδο του κλασικού ναού.

  Την κλασική εποχή ξανακτίσθηκε μόνο ο βόρειος ναός. Στην θέση του νότιου ναού παρέμεινε μόνο ένας ανοικτός λατρευτικός χώρος. Το χειμώνα του 427/6 π.Χ. ο ναός υπέστη τόσες μεγάλες καταστροφές, εξαιτίας ενός ισχυρού σεισμού, ώστε έπρεπε να ξανακτισθεί. Η επανοικοδόμησή του έγινε σύμφωνα με ένα νέο, σύγχρονο σχέδιο, το οποίο προδίδει επιρροές από τον Παρθενώνα και τον ναό του Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας. Η κατασκευή του ναού περατώθηκε το 400 π.Χ. Είναι άγνωστος ο χρόνος της καταστροφής του.

  Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο ναός άνοιγε μόνο δύο φορές το χρόνο, για τα Ελαφηβόλια και πιθανώς επίσης για τα Καισάρεια. Το ιερό λειτουργούσε με μεγάλη ακτινοβολία και στις γιορτές μετείχαν και Ρωμαίοι αυτοκράτορες. Στο χώρο του ιερού λατρεύονταν και οι αιγυπτιακές θεότητες της 'Ισιδος, του Όσιρη και του Άνουβη. Οι τελευταίες σχετικές μαρτυρίες είναι αναθηματικές επιγραφές του 3ου μ.Χ. Το ιερό εγκαταλείφθηκε πιθανώς στα χρόνια του Θεοδοσίου Α΄ (β΄ μισό του 4ου αιώνα μ.Χ.). Λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους φανατισμένους Γότθους του Αλάριχου και την επικράτηση του Χριστιανισμού.