Ονειροκρίτης

Εξακόσια χρόνια από την πτώση του Κάστρου της Μενδενίτσας στους Οθωμανούς

Τετάρτη, 08 Ιανουαρίου 2014 14:26 Αναρτήθηκε από  Γιώργος Πάλλης
 

Από τις επετείους που ανακαλούν στη μνήμη μας ιστορικά γεγονότα, ξεχωρίζει κατά το 2014 η συμπλήρωση εξακοσίων χρόνων από την οριστική πτώση του Κάστρου της Μενδενίτσας στους Οθωμανούς. Ήταν 20 Ιουνίου του 1414 όταν οι οθωμανικές δυνάμεις κατέλαβαν τη μικρή οχυρωμένη πολιτεία, την οποία υπερασπιζόταν ο τελευταίος ηγεμόνας της, ο βενετός μαρκήσιος Nicolò Zorzi. Το γεγονός μπορεί να ήταν αναμενόμενο και να μην επηρέασε τις γενικότερες ιστορικές εξελίξεις της εποχής εκείνης, ωστόσο η συμβολική του σημασία υπήρξε μεγάλη. Με την πράξη αυτή έσβησε οριστικά το μικροσκοπικό αυτόνομο κρατίδιο της Βοδονίτσας, όπως λεγόταν τότε, έχοντας διαγράψει μία ιστορία δύο και πλέον αιώνων, που σε πολλά σημεία της μοιάζει αληθινά μυθιστορηματική. Το Κάστρο, η καρδιά τούτης της ιστορίας και ο τόπος όπου διαδραματίστηκε ο επίλογος της, δεσπόζει ακόμα επάνω από το παραμελημένο σήμερα χωριό της Μενδενίτσας και αποτελεί αναμφίβολα το ωραιότερο –αν και επίσης παραμελημένο– μεσαιωνικό μνημείο της Φθιώτιδας.

Η Μενδενίτσα υπήρξε γέννημα της Δ’ Σταυροφορίας: όταν το 1204 ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός κατέβαινε με το στρατό του προς τη νότια Ελλάδα, μετά την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους, παραχώρησε την περιοχή της στο νεαρό Ιταλό ευγενή Guido Pallavicini, ο οποίος εγκαθίδρυσε εδώ το φέουδό του, τη μαρκιωνία της Βοδονίτσας, με έδρα το Κάστρο που ο ίδιος έκτισε επί των ερειπίων μιας αρχαίας οχύρωσης. Το κρατίδιο μπορεί να ήταν μικροσκοπικό, αλλά η θέση του, επάνω από τα στενά των Θερμοπυλών και το Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο, παρείχε εξαιρετικά πλεονεκτήματα. Σύντομα δε, αναδείχτηκε ως η προφυλακή των φραγκικών κτήσεων όλης της νότιας Ελλάδας και για την άμυνά του ενδιαφέρθηκαν ακόμα και οι πάπες της Ρώμης.

Οι Pallavicini κυβέρνησαν τη Βοδονίτσα ως το 1358, οπότε με το θάνατο της Gullielma, τελευταίας γόνου της δυναστείας, η μαρκιωνία πέρασε στην βενετική οικογένεια των Zorzi και στην προστασία της Δημοκρατίας της Βενετίας, που κατείχε τότε την Εύβοια. Η διείσδυση, από την άλλη πλευρά, των Οθωμανών στην ευρύτερη περιοχή έγινε μόνιμη από το 1393, όταν ο σουλτάνος Βαγιαζήτ ο Κεραυνός κατέλαβε τις Νέες Πάτρες (Υπάτη) και τα Σάλωνα (Άμφισσα). Το μικρό κρατίδιο της Βοδονίτσας δεν θα μπορούσε να αντισταθεί για μεγάλο διάστημα στις επεκτατικές τους βλέψεις. Το Κάστρο έπεσε για πρώτη φορά στους Τούρκους το 1410, μετά από πολύμηνη και ηρωϊκή πολιορκία, χάρις όμως σε μία συνθήκη ειρήνης μεταξύ της

Βενετίας και των Οθωμανών επιστράφηκε ένα χρόνο αργότερα στον μαρκήσιο Nicolò, με τον όρο να καταβάλει φόρο υποτέλειας στους νικητές.

Όμως οι μέρες της Βοδονίτσας ήταν πλέον μετρημένες. Οι Τούρκοι επανήλθαν στην περιοχή κατά τις αρχές του καλοκαιριού του 1414, με ισχυρές δυνάμεις. Αβοήθητος από την πατρίδα και προστάτιδά του Βενετία, που ενδιαφερόταν να διασφαλίσει πρωτίστως την Εύβοια και τα εκεί εμπορικά συμφέροντά της, ο τελευταίος μαρκήσιος δεν είχε τη δύναμη να προβάλει ικανή αντίσταση και το Κάστρο αλώθηκε στις 20 Ιουνίου. Οι κατακτητές γκρέμισαν εν μέρει τα τείχη του για να το αχρηστεύσουν, όπως συνηθιζόταν τότε. Ο Nicolò Zorzi προσέφυγε στη Βενετία και προσπάθησε να κινητοποιήσει τη Δημοκρατία για να ανακτήσει το φέουδό του. Πράγματι, στο πλαίσιο μιας νέας συνθήκης με τον σουλτάνο το 1416, οι Βενετοί πέτυχαν να του επιστραφεί το Κάστρο, αλλά η συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Στον τελευταίο μαρκήσιο παραχωρήθηκε από τους συμπατριώτες του η βενετική κτήση του Πτελεού, στη Μαγνησία, όπου πέρασε τα επόμενα χρόνια του, απαρνούμενος μάλιστα τα δικαιώματά του επί της Βοδονίτσας, τα οποία εκχώρησε σε ένα θείο του.

Το Κάστρο που φιλοξένησε επί δύο αιώνες τη μικρή αυλή των Ιταλών μαρκησίων της Βοδονίτσας, γνώρισε κάποια ακμή κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σύντομα όμως παραμελήθηκε, καθώς με την εξάπλωση των Οθωμανών δεν είχε πια στρατιωτική άξια. Οι ευκατάστατοι Τούρκοι που εγκαταστάθηκαν εδώ προτίμησαν να κατοικήσουν έξω από τα τείχη του, σε πυργόσπιτα με κήπους. Ο τόπος γνώρισε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, διαθέτοντας ακόμα και χαμάμ, το οποίο σώζεται σε ερείπια. Η οθωμανική Modoniç απέκτησε φήμη ανάμεσα στους μουσουλμάνους για τον τεκκέ (μοναστήρι) των μπεκτασήδων δερβίσηδων που λειτουργούσε κοντά στον οικισμό μέχρι την Επανάσταση του 1821. Αυτό το συναρπαστικό παρελθόν ενός τόσο μικρού τόπου, της Μενδενίτσας, εξακολουθεί να μαρτυρεί σήμερα το Κάστρο της, που αποτελεί έναν εξαιρετικού ενδιαφέροντος και μεγάλης φυσικής ομορφιάς προορισμό και αναμένει το ενδιαφέρον και τις φροντίδες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

 

Από τις επετείους που ανακαλούν στη μνήμη μας ιστορικά γεγονότα, ξεχωρίζει κατά το 2014 η συμπλήρωση εξακοσίων χρόνων από την οριστική πτώση του Κάστρου της Μενδενίτσας στους Οθωμανούς. Ήταν 20 Ιουνίου του 1414 όταν οι οθωμανικές δυνάμεις κατέλαβαν τη μικρή οχυρωμένη πολιτεία, την οποία υπερασπιζόταν ο τελευταίος ηγεμόνας της, ο βενετός μαρκήσιος Nicolò Zorzi. Το γεγονός μπορεί να ήταν αναμενόμενο και να μην επηρέασε τις γενικότερες ιστορικές εξελίξεις της εποχής εκείνης, ωστόσο η συμβολική του σημασία υπήρξε μεγάλη. Με την πράξη αυτή έσβησε οριστικά το μικροσκοπικό αυτόνομο κρατίδιο της Βοδονίτσας, όπως λεγόταν τότε, έχοντας διαγράψει μία ιστορία δύο και πλέον αιώνων, που σε πολλά σημεία της μοιάζει αληθινά μυθιστορηματική. Το Κάστρο, η καρδιά τούτης της ιστορίας και ο τόπος όπου διαδραματίστηκε ο επίλογος της, δεσπόζει ακόμα επάνω από το παραμελημένο σήμερα χωριό της Μενδενίτσας και αποτελεί αναμφίβολα το ωραιότερο –αν και επίσης παραμελημένο– μεσαιωνικό μνημείο της Φθιώτιδας.

Η Μενδενίτσα υπήρξε γέννημα της Δ’ Σταυροφορίας: όταν το 1204 ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός κατέβαινε με το στρατό του προς τη νότια Ελλάδα, μετά την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους, παραχώρησε την περιοχή της στο νεαρό Ιταλό ευγενή Guido Pallavicini, ο οποίος εγκαθίδρυσε εδώ το φέουδό του, τη μαρκιωνία της Βοδονίτσας, με έδρα το Κάστρο που ο ίδιος έκτισε επί των ερειπίων μιας αρχαίας οχύρωσης. Το κρατίδιο μπορεί να ήταν μικροσκοπικό, αλλά η θέση του, επάνω από τα στενά των Θερμοπυλών και το Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο, παρείχε εξαιρετικά πλεονεκτήματα. Σύντομα δε, αναδείχτηκε ως η προφυλακή των φραγκικών κτήσεων όλης της νότιας Ελλάδας και για την άμυνά του ενδιαφέρθηκαν ακόμα και οι πάπες της Ρώμης.

Οι Pallavicini κυβέρνησαν τη Βοδονίτσα ως το 1358, οπότε με το θάνατο της Gullielma, τελευταίας γόνου της δυναστείας, η μαρκιωνία πέρασε στην βενετική οικογένεια των Zorzi και στην προστασία της Δημοκρατίας της Βενετίας, που κατείχε τότε την Εύβοια. Η διείσδυση, από την άλλη πλευρά, των Οθωμανών στην ευρύτερη περιοχή έγινε μόνιμη από το 1393, όταν ο σουλτάνος Βαγιαζήτ ο Κεραυνός κατέλαβε τις Νέες Πάτρες (Υπάτη) και τα Σάλωνα (Άμφισσα). Το μικρό κρατίδιο της Βοδονίτσας δεν θα μπορούσε να αντισταθεί για μεγάλο διάστημα στις επεκτατικές τους βλέψεις. Το Κάστρο έπεσε για πρώτη φορά στους Τούρκους το 1410, μετά από πολύμηνη και ηρωϊκή πολιορκία, χάρις όμως σε μία συνθήκη ειρήνης μεταξύ της

Βενετίας και των Οθωμανών επιστράφηκε ένα χρόνο αργότερα στον μαρκήσιο Nicolò, με τον όρο να καταβάλει φόρο υποτέλειας στους νικητές.

Όμως οι μέρες της Βοδονίτσας ήταν πλέον μετρημένες. Οι Τούρκοι επανήλθαν στην περιοχή κατά τις αρχές του καλοκαιριού του 1414, με ισχυρές δυνάμεις. Αβοήθητος από την πατρίδα και προστάτιδά του Βενετία, που ενδιαφερόταν να διασφαλίσει πρωτίστως την Εύβοια και τα εκεί εμπορικά συμφέροντά της, ο τελευταίος μαρκήσιος δεν είχε τη δύναμη να προβάλει ικανή αντίσταση και το Κάστρο αλώθηκε στις 20 Ιουνίου. Οι κατακτητές γκρέμισαν εν μέρει τα τείχη του για να το αχρηστεύσουν, όπως συνηθιζόταν τότε. Ο Nicolò Zorzi προσέφυγε στη Βενετία και προσπάθησε να κινητοποιήσει τη Δημοκρατία για να ανακτήσει το φέουδό του. Πράγματι, στο πλαίσιο μιας νέας συνθήκης με τον σουλτάνο το 1416, οι Βενετοί πέτυχαν να του επιστραφεί το Κάστρο, αλλά η συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Στον τελευταίο μαρκήσιο παραχωρήθηκε από τους συμπατριώτες του η βενετική κτήση του Πτελεού, στη Μαγνησία, όπου πέρασε τα επόμενα χρόνια του, απαρνούμενος μάλιστα τα δικαιώματά του επί της Βοδονίτσας, τα οποία εκχώρησε σε ένα θείο του.

Το Κάστρο που φιλοξένησε επί δύο αιώνες τη μικρή αυλή των Ιταλών μαρκησίων της Βοδονίτσας, γνώρισε κάποια ακμή κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σύντομα όμως παραμελήθηκε, καθώς με την εξάπλωση των Οθωμανών δεν είχε πια στρατιωτική άξια. Οι ευκατάστατοι Τούρκοι που εγκαταστάθηκαν εδώ προτίμησαν να κατοικήσουν έξω από τα τείχη του, σε πυργόσπιτα με κήπους. Ο τόπος γνώρισε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, διαθέτοντας ακόμα και χαμάμ, το οποίο σώζεται σε ερείπια. Η οθωμανική Modoniç απέκτησε φήμη ανάμεσα στους μουσουλμάνους για τον τεκκέ (μοναστήρι) των μπεκτασήδων δερβίσηδων που λειτουργούσε κοντά στον οικισμό μέχρι την Επανάσταση του 1821. Αυτό το συναρπαστικό παρελθόν ενός τόσο μικρού τόπου, της Μενδενίτσας, εξακολουθεί να μαρτυρεί σήμερα το Κάστρο της, που αποτελεί έναν εξαιρετικού ενδιαφέροντος και μεγάλης φυσικής ομορφιάς προορισμό και αναμένει το ενδιαφέρον και τις φροντίδες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.